Gemeentelijke verkiezingsprogramma's: wat moet er zeker in staan?

Op woensdag 18 maart 2026 is het weer zover: de gemeenteraadsverkiezingen! Lokale politieke partijen zijn de komende weken druk met het schrijven van de verkiezingsprogramma's. Veel organisaties doen hiervoor programmasuggesties. HIER heeft deze suggesties gebundeld en overzichtelijk weergegeven. Handig voor alle energiecoöperaties, bewonersinitiatieven en actieve burgers die gevraagd worden om mee te denken.

Het Regioteam Energietransitie (duurzame energiesector: NVDE, Holland Solar, Energie-Nederland en NedZero), de Vereniging Eigen Huis, de Natuur en Milieu Federatie Utrecht (NMU), LSA Bewoners en het Steunpunt Energietransitie (diverse bewonersinitiatieven uit de gemeente Nijmegen en omstreken) hebben een aantal suggesties gedaan voor de gemeentelijke verkiezingsprogramma's. Lees hieronder hun suggesties gebundeld op de hoofdthema's energie, warmte, wonen, participatie en klimaat.

Energie

Om minder afhankelijk te worden van import en de energierekening beter bestand te maken tegen prijsschommelingen, moeten we zelf méér energie opwekken. Meer dan de helft van onze elektriciteit komt al uit schone bronnen.
In een wereld waarin grondstoffen steeds schaarser én politiek gevoeliger worden, is lokale onafhankelijkheid een strategische noodzaak.
Een warme woning, betaalbare stroom en geen zorgen over afhankelijkheid van instabiele regimes – dat wil iedereen.
De energietransitie is niet alleen noodzakelijk, maar ook een kans: voor nieuwe bedrijvigheid, banen en betrouwbare energievoorziening dicht bij huis.

Er is nog veel potentie om daken te voorzien van zonnepanelen. Hiervoor kunnen afspraken gemaakt worden met woningcorporaties om huurders ook aan zonnestroom te helpen. Daarnaast worden woningbezitters met gezamenlijke inkoopacties verder geholpen en ontvangen bedrijven meer informatie.
Er is veel potentieel op platte daken bij VvE's. Ontzorging maakt verschil voor kleinere VvE’s zonder eigen capaciteit.
Maak een gemeentelijk plan van aanpak voor grootschalige zonnedak om het potentieel van zonne-energie te benutten. Streef daarbij naar maximaal naar lokaal eigendom.
Ook zijn er nog onbenutte locaties voor zonneparken. Zoek daarvoor binnen de regels die de provincie daarvoor heeft gesteld naar geschikte plekken. Vooral waar er vraag is naar schone elektriciteit. Waar mogelijk kan dit gecombineerd worden met landbouwactiviteiten.
Voor nieuwe zonneparken is het belangrijk dat deze goed ingepast zijn in het landschap en minstens de helft van ieder zonnepark in handen van energiecoöperaties of inwoners komt.
De gemeente kiest bij zon- en windprojecten voor natuurinclusief en dubbel ruimtegebruik en samenwerking met bewoners. Minder ruimtebeslag, meer draagvlak.
De gemeente stimuleert circulaire wind- en zonne-energie via beleidskaders, aanbestedingseisen en vergunningseisen.

Op sommige momenten is er te veel vraag naar of aanbod van elektriciteit en ontstaan er files op het elektriciteitsnet: netcongestie. Behalve door slimmer gebruik te maken van de rustige momenten op dat net, moet dat ook worden uitgebreid. Voor deze aanpassing is ruimte nodig voor transformatorhuisjes, onderstations en kabels.
Er zal meer energie opgeslagen worden. De gemeente maakt regels voor het realiseren van batterijen en warmteopslag, zodat initiatiefnemers aan de slag kunnen.

Warmte

Groen gas is een duurzaam en goed alternatief voor aardgas in onze regio. Voor de installaties om bijvoorbeeld uit afval, rioolslib of mest groen gas te maken, is ruimte nodig

Waar dat nog niet in beeld is, onderzoeken we of er in de bodem aardwarmte zit. Dat kan opgepompt worden om huizen en gebouwen mee te verwarmen, een duurzaam en lokaal alternatief voor gas.
Maak voor elke wijk en buurt een bodemenergieplan
Initiatiefnemers worden geholpen bij verdere stappen en zorgen voor een soepel vergunningsproces.
Bij aardwarmte-initiatieven kijkt de gemeente of zelf kunnen participeren, zodat deze projecten versnellen.
De gemeente geeft bewonersinitiatieven voor warmteontwikkeling de ruimte. Dit sluit aan op Wet Collectieve Warmte. Kleine netten zijn snel te realiseren en vergroten lokaal draagvlak.
De gemeente kiest voor netbewuste warmteoplossingen in wijken.
De gemeente houdt zeggenschap over publieke warmtebedrijven met meerderheidsaandeel.
Faciliteer als gemeente pilots voor kleinschalige warmtenetten en help initiatieven daarbij.

Wonen

Om inwoners te beschermen tegen de voortdurend schommelende aardgasprijzen, gaan we helpen bij het verduurzamen van woningen en overschakelen op schone bronnen van warmte.
Per wijk wordt er bepaalt wat de beste manier is om van aardgas af te komen: met individuele warmtepompen, of met een collectief warmtenet. De gemeente brengt in kaart wat geschikte warmtebronnen zijn: warmte uit water of de bodem, of restwarmte. Of uit het stopcontact. Zo weten inwoners waar ze aan toe zijn.
Geef per wijk tijdig duidelijkheid over de gekozen warmteoplossing en het bijbehorende tijdspad. Betrek inwoners vroeg en actief bij het proces en maak duidelijk wat de overstap betekent voor hun woning: voldoet die al, of welke aanpassingen zijn nodig?
Er worden afspraken gemaakt met belangrijke partners als woningcorporaties, warmtebedrijven en netbeheerders plannen om die alternatieven voor gas ook van de grond te krijgen en mensen te helpen mee te doen.
De eigen gemeentelijke gebouwen worden aangepakt. De gemeente gaat scholen en sporthallen helpen met isolatie en verduurzaming.
De gemeente ziet er streng op toe dat kantoren en bedrijven netjes aan de wettelijke normen voor energieprestatie voldoen.
Iedereen wil wonen in een huis dat gezond is – zonder schimmel, tocht of torenhoge energielasten. Gemeenten spelen een sleutelrol bij het bouwen en verbouwen van woningen. Zo kan de gemeente toekomstbestendige bouwnormen vastleggen in een omgevingsplan en bouwt de gemeente ‘netbewust’ door plannen af te stemmen met netbeheerders en ontwikkelaars.
De gemeente stimuleert duurzame maatregelen bij VvE’s met praktische en juridische ondersteuning.
Richt een VvE-loket op dat VvE’s ondersteunt bij onderhoud, verduurzaming, betaalbaarheid en (project)organisatie.
Lokale initiatieven zorgen voor draagvlak, werkgelegenheid en effectief maatwerk. De gemeente ondersteunt woningisolatie via samenwerking met lokale initiatieven.
Neem als gemeente het voortouw en zorg dat huiseigenaren actief en goed worden begeleid in de energietransitie. Succesvolle verduurzaming begint met begrijpelijke informatie en betrouwbare begeleiding. Zorg voor één centraal loket, fysiek én digitaal, voor informatie en ondersteuning van inwoners over verduurzaming en energietransitie.

Er kan nog veel energie in de gemeente bespaard worden
De gemeente helpt bewoners in slecht geïsoleerde woningen aan energiefixers om snelle verbeteringen aan te brengen om energie te besparen.
Door lokaal te besparen en op te wekken, houden we de energiekosten laag én krijgen bewoners meer grip op hun energiekosten.

Participatie

De energietransitie lukt alleen als we álle inwoners en bedrijven helpen om deze grote veranderingen mede vorm te geven. Ieder op zijn eigen manier, maar allemaal in dezelfde richting
De gemeente ondersteunt energie- en warmtegemeenschappen actief. Stimuleer en faciliteer bewonersinitiatieven die op wijkniveau richting geven aan verduurzaming.
De gemeente waarborgt minimaal 50% lokaal eigendom van zon- en windprojecten.
Inwoners weten vaak precies wat er speelt in hun buurt of dorp. Gemeenten die inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties op tijd en serieus betrekken, nemen betere besluiten en krijgen meer draagvlak. Dat voorkomt vertraging én levert plannen op die echt werken.
De gemeente betrekt inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties bij omgevingsvisies, -programma’s en verordeningen.
Laat bewoners meebeslissen door een gemeenschapstoets, goede regels in de participatieverordening en stel de gebieds- en wijkagenda's samen met bewoners op
Zorg dat er binnen de gemeente iemand verantwoordelijk is voor bewonersinitiatieven en vanuit die rol verbinding legt tussen afdelingen en diensten. Ondersteun daarnaast in elke wijk community builders, opbouwwerkers, krachtenbinders, etc.
Ondersteun ontmoetingsplekken van bewoners in de buurt: door structurele financiering of geeft de gemeenschap met het aankooprecht (right to buy) voorrang bij het kopen of overnemen van maatschappelijk vastgoed.
Richt een gemeenschapsfonds op, waar bewoners over kunnen meebeslissen
Geef ambtenaren meer ruimte om kennis te maken met de perspectieven van bewonersinitiatieven,
De gemeente kan het niet alleen. Er is samenwerking nodig met maatschappelijke (bewoners)initiatieven en intermediairs als stadmakers, opbouwwerkers en energiecoaches. Deze partijen zijn vaak beter in staat achter de voordeur te komen en vertrouwen op te bouwen bij bewoners. Dit kan bijvoorbeeld door een maatschappelijke uitvoeringsorganisatie voor- en door bewoners op te richten (in nauwe samenwerking met de gemeente) op te richten op gemeentelijk niveau de landelijke doelen uit het Klimaatakkoord te halen.

Klimaat

Een groene wijk is veel meer dan een mooi uitzicht. Bomen en planten zorgen voor schaduw, koelte en schone lucht. Tegelijkertijd helpen groene en waterrijke wijken om schade door hitte en hoosbuien te voorkomen.
De gemeente investeert in vergroening van versteende wijken. Zonder gebruik pesticiden. En stimuleert haar inwoners dit ook te doen.
De gemeente stimuleert bewoners om tuinen, daken en gevels te vergroenen met inheemse en biologische planten. Door subsidies en begeleiding.
De gemeente koppelt rioleringsprojecten aan klimaatadaptieve inrichting en meer groen.
De gemeente maakt schoolomgevingen groener en gezonder via beleid en subsidieregelingen.
Neem maatregelen tegen wateroverlast, zoals het aanleggen van wadi’s of ondergrondse waterberging.
Stel subsidies beschikbaar voor funderingsonderzoek en werk aan financiële ondersteuning voor herstel bij schade.
Voer een actief en preventief grondwaterbeheer, breng risicogebieden in kaart en werk hierbij nauw samen met waterschappen.

Een landschap met natuur dichtbij maakt gemeenten aantrekkelijker, gezonder en klimaatbestendiger.
De gemeente beschermt niet alleen de natuur niet, maar versterkt haar ook actief. Samen met bewoners, natuurorganisaties, boeren en ondernemers. Gemeente en provincie werken samen om de gemaakte afspraken over te realiseren natuur te halen.
De gemeente vergroot de biodiversiteit door natuur te versterken dichtbij huis, met name in verstedelijkte gebieden.
De gemeente ontwikkelt een biodiversiteitsvisie en koppelt deze aan ruimtelijke plannen.

Verder lezen:

Lees de uitgebreide suggesties van Regioteam Energietransitie, de Vereniging Eigen Huis, de Natuur en Milieu Federatie Utrecht (NMU) en het Steunpunt Energietransitie na op hun websites:

Op de hoogte blijven?

Ontvang tips, artikelen, nieuws en meer! Geef hieronder aan welk thema je voorkeur heeft.

Lees voor meer informatie ons privacybeleid

Gemeentelijke verkiezingsprogramma's: wat moet er zeker in staan?

Energie

Energie van eigen bodem

Potentie zonne-energie

Elektriciteitsnet

Warmte

Groen gas

Aardwarmte

Wonen

Gemeente als helpende regisseur

Energiebesparing

Participatie

Initiatieven & inwoners

Klimaat

Vergroening

Landschap en natuur

Verder lezen:

Op de hoogte blijven?