Menu sluiten
Samenwerken met de gemeente en andere partners
Bijgewerkt op 16 oktober 2025
Jan Zuilhof

Samenwerken met gemeente en partners aan een aardgasvrije buurt: de basics

samenwerking bewonersinitiatief en gemeente

Naarmate je bewonersinitiatief voor een aardgasvrije buurt vordert en serieuzer wordt, merk je dat je partners nodig hebt. De gemeente, adviseurs, bedrijven, andere bewonersinitiatieven, maatschappelijke organisaties. In dit artikel lees je waar je bij samenwerken aan kunt denken en waar je rekening mee wil houden. We geven daarbij tips en voorbeelden. 

Direct naar

 

Achtergrond: de fases van een aardgasvrij-project

In dit artikel verwijzen we regelmatig naar de verschillende fasen van een aardgasvrijproject. Van het eerste idee tot het daadwerkelijk verwijderen van de gasleidingen is een proces van jaren. Hieronder zetten we de fases kort op een rij. 

Zie voor voor meer info over het hele proces van een aardgasvrij project:

Oriëntatiefase

In deze fase onderzoek je welk aardgasalternatief jullie voorkeur heeft, betrek je bewoners bij het proces en start je samenwerkingen. 

Ontwikkelfase

In deze fase werk je aan een compleet technisch en financieel plaatje, een concreet aanbod aan bewoners, en mogelijk samen met de gemeente aan een formeel uitvoeringsplan. 

Uitvoeringsfase

In deze fase worden alle huizen en gebouwen aardgasvrij of aardgasvrij-ready gemaakt. 

Gebruiksfase

In deze fase is het aardgasalternatief in gebruik. Afhankelijk van de gekozen oplossing speel je als bewonersinitiatief mogelijk nog een rol in het beheer. 

1. Samenwerken met de gemeente 

Vroeg of laat ga je als initiatiefgroep voor een aardgasvrije buurt, de samenwerking met de gemeente aan. De gemeente is er uiteindelijk namelijk verantwoordelijk voor dat alle huizen aardgasvrij worden.

Ook zal je de gemeente nodig hebben voor de financiering van activiteiten. Bovendien kunnen ze goed helpen met communicatie richting bewoners, en spelen ze misschien een verbindende rol in de samenwerking met andere partners. Zonder goede samenwerking met de gemeente wordt het erg lastig.

Jullie initiatief en de gemeente hebben samen waarschijnlijk overeenkomstige doelen en voorwaarden. Denk aan een betaalbare aardgasvrij-oplossing voor iedereen, duurzame techniek, leveringszekerheid en geen geluidsoverlast. Samen kijken naar wie wat kan bijdragen, is wel zo efficiënt. 

Maar zelfs als jullie het over veel zaken eens zijn, kunnen er ook verschillen zijn. Misschien zien jullie als bewonersinitiatief een bepaald type warmtenet bijvoorbeeld wel zitten, maar stuurt de gemeente aan op warmtepompen. Of jullie zijn het niet eens over het tijdspad waarin alles moet gebeuren. 

Verantwoordelijkheden

Daarnaast verschillen jullie verantwoordelijkheden. Als bewonersinitiatief werk je aan een oplossing voor de buurt. Maar de gemeente heeft heeft verantwoordelijkheden die een bewonersinitiatief niet over kan nemen. Denk aan de formele besluitvorming in de gemeenteraad over zaken als welke aardgasvrijoplossing door de gemeente wordt gesteund of gefinancierd, en wanneer het aardgas wordt afgesloten. 

Bovendien voert de gemeente regie over het aardgasvrij maken van alle buurten. Zij maakt de plannen hoe alle buurten uiteindelijk aardgasvrij worden, en hoe beperkte bronnen ingezet kunnen worden. (Denk aan watertjes voor aquathermie, stroom uit zonnevelden, groen gas en een warmte- en koudeopslag systeem (WKO).) 

Rolverdeling

Verder verschilt het per project enorm wie welke rol inneemt. Wanneer jullie als bewonersinitiatief echt zelf werken aan een aardgasalternatief voor de buurt, zijn jullie de trekker, maar zal de gemeente erop toe willen zien dat het proces goed verloopt. Ze kan dan meewerken met jullie plannen, contacten leggen met andere partijen en informatie aanreiken.

Andersom kan ook: de gemeente is gestart met het plan en jullie rol is juist om het proces van de gemeente te verbeteren en de stem van de buurt hoorbaar te maken. 

In welke vorm ook, spreek duidelijk met de gemeente af wat de rolverdeling is in jullie samenwerking.

Zie voor meer informatie over rolverdeling tussen initiatiefgroep en gemeente:

Financiële ondersteuning

Je hebt als initiatiefgroep vaak al vroeg in de oriëntatiefase geld nodig. Bijvoorbeeld voor het ontwikkelen van een website en communicatiemateriaal, het inhuren van een expert om te spreken op een bewonersavond of voor het oprichten van een organisatie met een rechtsvorm. 

Later wil je misschien een adviesbureau opdracht geven om de haalbaarheid van een aantal aardgasalternatieven te onderzoeken of een project voor energiebesparing op te starten. 

In deze fase heeft jullie initiatief waarschijnlijk nog geen inkomsten. Het is een logische stap om de gemeente hierbij om financiële ondersteuning te vragen.  

Sommige gemeenten hebben een bestaande regeling om bewonersinitiatieven te ondersteunen. Bij andere zul je eerst in gesprek moeten. Ook verschillende provincies hebben subsidies die voor dit doeleinde gebruikt kunnen worden. De gemeente kan mogelijk helpen bij zo’n subsidieaanvraag. 

Financiële steun in ontwikkelfase

In de ontwikkelfase is veel meer geld nodig, zeker als in de oriëntatiefase is gekozen voor een warmtenet. Denk aan zaken als een technisch ontwerp, juridische dingen, het rondkrijgen van het financiële plaatje voor de uitvoeringsfase, en communicatie naar bewoners.  Het gaat al snel om een miljoen euro of meer. 

De gemeente betaalt dit waarschijnlijk niet zelf, behalve als ze hier zelf een grote subsidie voor heeft gekregen of als ze een warmtebedrijf in bezit heeft. In de meeste gevallen is dit niet de situatie, maar kan de gemeente wel meezoeken naar een financiële constructie.  

Het is ook goed mogelijk dat in de oriëntatiefase al blijkt dat jullie bewonersinitiatief geen ambitie heeft om het aardgasalternatief zelf te ontwikkelen en er mede-eigenaar van te worden. In dat geval houden jullie je vanaf dan nog met name bezig met wat de financiering betekent voor de bewoners. 

Lees over financiële ondersteuning vanuit de gemeente ook: 

Samen optrekken in communicatie naar bewoners

Heldere communicatie met de buurt is als bewonersinitiatief één van de belangrijkste taken in de aanpak richting aardgasvrij. Denk daarbij niet alleen na over welke boodschap jullie aan bewoners willen overbrengen, maar ook wie de afzender is. Stem dit goed af met de gemeente, zo voorkom je onduidelijkheid bij buurtbewoners. 

Je kunt er bijvoorbeeld voor kiezen om activiteiten rond energie besparen of uitnodigingen voor bewonersbijeenkomsten en andere participatie-activiteiten vanuit het bewonersinitiatief te versturen. De gemeente houdt bewoners dan vooral op de hoogte over de voortgang van het proces met alle partners in de buurt. 

Uiteraard zijn er veel meer varianten mogelijk. Je laat dit afhangen van wie welke rol heeft. 

In sommige gevallen werkt het goed als zoveel mogelijk communicatie vanuit het bewonersinitiatief komt, omdat er al veel aan vertrouwen in de buurt is gewerkt. In andere gevallen wekt het juist vertrouwen als de gemeente mede-afzender is, vanwege haar autoriteit. 

Samen optrekken bij energiebesparing 

Verder is het vaak logisch om met de gemeente samen te werken aan collectieve energiebesparing. Jullie initiatief is er waarschijnlijk goed in om bij bewoners achter de voordeur te komen. De gemeente heeft regelingen waar bewoners gebruik van kunnen maken. Dat vult elkaar goed aan. 

Bespreek ook eens met de gemeente of jullie samen kunnen werken aan een fysiek steunpunt in de wijk: een energiehuis bijvoorbeeld. Vanuit zo’n centraal punt kunnen zowel jullie als initiatiefgroep, als de gemeente en alle andere partners bewoners helpen met energie besparen.

Bijvoorbeeld door technisch en financieel advies te geven aan bewoners, en goede bedrijven te selecteren die bij de mensen thuis besparingsmaatregelen uit kunnen voeren, zoals isolatie. 

Je zult merken; vrijwel iedereen in de buurt wil wel energie besparen. Ook de bewoners die nog weinig interesse hebben in een alternatief voor aardgas. Het gaat waarschijnlijk nog jaren duren totdat de buurt daadwerkelijk aardgasvrij is, en tot die tijd kun je bewoners goed helpen bij energie besparen. En die hulp hebben ze ook nodig. 

Als je direct met het thema energiebesparing in de buurt start, voorkom je dat er jaren wordt gewerkt aan een aardgasvrijplan zonder dat er concreet iets gebeurt. En energie besparen moet uiteindelijk toch gebeuren. 

Bovendien zijn energiebesparingsprojecten een goede manier om jullie initiatief zichtbaar te maken en vertrouwen te winnen.  

Lees ook: 

Samenwerken voor vertrouwen in leveringszekerheid 

Bewoners willen zeker zijn van een behaaglijk warm huis. Voor velen van hen is het spannend om hun warmte te laten verzorgen door een groep bewoners die hier geen ervaring mee heeft. Ook als al veel buurtgenoten jullie initiatief geweldig vinden. 

Om deze reden kan het verstandig zijn als in de uitvoerings- en gebruiksfase een betrouwbare en bekende partij een grote rol speelt, zoals de gemeente. Dat geeft vertrouwen dat eventuele problemen opgelost worden. 

2. Samenwerken met bestaande organisaties in de buurt 

Naast samenwerken met de gemeente, is het slim om te bekijken of je aan kunt haken op bestaande structuren in de buurt. Grote kans dat er bijvoorbeeld een woningcorporatie, welzijnsorganisatie, buurthuis of dorpsraad actief is. Dat zijn allemaal clubs met een netwerk waar je misschien op mee kunt liften met jullie initiatief. 

Het is niet nodig dat die organisaties zelf ook met het thema aardgasvrij bezig zijn. Het is juist een mooie kans om de zorgen en wensen op te halen van mensen die andere prioriteiten hebben. 

Zie voor meer informatie ook:

3. Samenwerken met bedrijven 

Ook met bedrijven samenwerken is nuttig als bewonersinitiatief. Denk aan adviseurs, bedrijven die isolatie- en andere maatregelen doorvoeren in de woningen, en een warmtebedrijf.

Technisch ontwerp en advies

Ook als jullie initiatiefgroep een aantal techneuten in huis heeft, is professioneel advies vaak nodig. Zo is er in de oriëntatiefase onderzoek nodig naar de haalbaarheid van verschillende aardgasalternatieven. 

Als in de oriëntatiefase een warmtenet haalbaar blijkt, laat je in de ontwikkelfase bovendien een voorlopig en vervolgens definitief ontwerp maken door een partij die hier ervaring mee heeft. Dit kan bijvoorbeeld een ervaren warmtebedrijf zijn waarmee jullie ook in de uitvoerings- en gebruiksfase willen samenwerken. 

Het kan ook handig zijn om een energieadviseur in te schakelen die langs de huizen gaat voor persoonlijk energiebespaaradvies voor buurtbewoners.

Uitvoering van maatregelen 

Uiteindelijk moeten in alle huizen in de buurt maatregelen uitgevoerd worden, zoals isoleren en mogelijk de installatie van warmtepompen. Ook hiervoor heb je bedrijven nodig.

Je kunt het volledig aan bewoners overlaten om een bedrijf te kiezen voor de klussen aan hun woning. Maar je kunt ook samen met één of enkele bedrijven werken aan een aantrekkelijk aanbod voor de hele buurt. Hiervoor moet je bedrijven selecteren, afspraken maken over het aanbod en duidelijk afstemmen wie welke rol speelt in de klantreis van bewoners. 

Zie voor meer info over het kiezen van een goede installateur voor warmtepompen dit artikel:

Bewonersbelang bij een warmtenet 

Mocht de gemeente al plannen hebben om in jullie buurt een warmtenet aan te leggen, dan is de rol van jullie initiatiefgroep vooral om de belangen van bewoners daarbij te vertegenwoordigen. Door samen te werken met het warmtebedrijf dat het warmtenet voor de gemeente ontwikkelt, kun je proberen invloed uit te oefenen op het uiteindelijke aanbod. 

Jullie initiatief kan in dit geval bijvoorbeeld nadenken over voorwaarden rond de prijs, duurzaamheid en communicatieaanpak. Het warmtebedrijf zal meestal oren hebben naar wat jullie te zeggen hebben, want het is erbij gebaat als jullie initiatief constructief meewerkt.  

Lees ook:  

4. Samenwerken met maatschappelijke organisaties 

Er zijn verschillende maatschappelijke organisaties die bewonersinitiatieven ondersteunen. HIER is er daar een van. 

Bij HIER vind je veel informatie over samen van het gas af gaan. Daarnaast ben je jaarlijks van harte welkom op HIER opgewekt: het grootste landelijke evenement voor energie-initiatieven. Ook kun je met vragen terecht bij onze helpdesk. 

Verder werkt HIER in de Participatiecoalitie samen met andere maatschappelijke organisaties die jullie initiatief begeleiding kunnen bieden. Zij hebben daarbij allemaal hun eigen specialisme:

  • Energie Samen is de landelijke koepel van energiecoöperaties en heeft bijvoorbeeld een Buurtwarmte-aanpak.
  • Buurkracht heeft verschillende tools die een startend initiatief helpen met buren betrekken.
  • LSA bewoners heeft veel ervaring met een inclusieve energietransitie.
  • En de Natuur en Milieufederaties weten veel van natuurinclusief verduurzamen. 

Deze organisaties verzorgen ook regelmatig regionaal trainingen en netwerkbijeenkomsten. HIER kan je koppelen aan één van deze organisaties. Als je daar interesse in hebt, laat dit dan weten via ons contactformulier. 

5. Samenwerken met andere bewonersinitiatieven 

Leren van andere bewonersinitiatieven die in hetzelfde schuitje zitten, kan enorm nuttig zijn. Je kunt daarvoor contact zoeken met initiatieven uit jullie eigen omgeving of elders in het land. 

Zie voor inspiratie:

Soms bestaat er een lokaal of regionaal samenwerkingsverband tussen bewonersinitiatieven. Via zo’n netwerk kun je elkaars kennis en kunde benutten en het biedt mogelijkheid om gezamenlijk een standpunt in te nemen of met partners zoals de gemeente op te trekken. 

Samenwerkingsafspraken vastleggen 

Met welke partij je ook gaat samenwerken, het is belangrijk om samenwerkingsafspraken vast te leggen. Vijf redenen waarom dat nuttig is:

  1. Afspraken op papier zetten dwingt alle partners om na te denken over de invulling van de samenwerking. Het project wordt er concreter door.
  2. Zowel bij jullie initiatief als bij partners kunnen mensen wegvallen. Het is zonde als daarmee werk verloren gaat omdat de vervanger niet op de hoogte is van de afspraken.
  3. Als er een rekening gestuurd moet worden, is het wel zo prettig als de ontvanger hierop voorbereid is. Een financiële afspraak die zwart-op-wit staat, helpt daarbij.
  4. Door samen te werken aan goede afspraken leer je elkaar kennen. Het geeft je als bewonersinitiatief ook de kans om te bewijzen dat jullie ergens toe in staat zijn.
  5. Door afspraken vast te leggen op papier blijkt dat jullie bewonersinitiatief erkend wordt door partners. 

Daarbij moet gezegd worden dat afspraken op papier er niet vanzelf toe leiden dat een samenwerking soepel verloopt. Ook als je zaken helder vastlegt, vraagt goed samenwerken inzet van beide kanten. 

Hoe je afspraken vastlegt 

Afspraken met partners kun je vastleggen in verschillende vormen. Een van de manieren om de gezamenlijke ambitie en manier van samenwerken vast te leggen, is een intentie- of samenwerkingsovereenkomst. 

Wat betreft de gemeente kun je ook afspreken dat ze de rol van jullie bewonersinitiatief opneemt in een lokaal beleidsdocument. Of dat jullie een gezamenlijke subsidieaanvraag doen waaruit de samenwerking blijkt. En ook als er een financiële relatie is, bijvoorbeeld omdat de gemeente jullie formeel opdrachten verstrekt, staat op papier (op de opdrachtverstrekking) hoe jullie samenwerken. 

Zie voor voorbeelden van samenwerkingsovereenkomsten tussen initiatief en gemeente: 

Handvatten voor goed samenwerken 

Ga je een nieuwe samenwerking aan, of wil je een bestaande verbeteren? Dan hebben we hierbij tot slot een aantal tools, tips en handreikingen die je daarbij kunnen helpen:

Direct naar

Dit vind je misschien ook leuk:

Op de hoogte blijven?

Ontvang tips, artikelen, nieuws en meer! Geef hieronder aan welk thema je voorkeur heeft.

Lees voor meer informatie ons privacybeleid