Energiecoöperatie in Buitenpost realiseerde in 2 jaar een collectief zonnedak

Hoe kwamen jullie aan een geschikt dak?

“We hadden geluk. We werden in mei 2022 getipt door Ecoop (bedrijf dat energiecoöperaties ondersteunt, red.) dat er een dak vrij kwam. Een dak met asbest. 

Ecoop had een werkwijze waarbij energiecoöperaties gekoppeld werden aan dakeigenaren, met doel om asbestsanering betaalbaar te maken en tegelijkertijd zonne-opwek mogelijk te maken. 

We hadden al ervaring met een eerder zonnedak in Buitenpost en hadden wel zin om aan een nieuw project te beginnen. Zo begon het balletje te rollen.

De dakeigenaar moest er nog wel even over nadenken – het is immers een behoorlijke ingreep – maar zag het vervolgens wel zitten. De dakeigenaar organiseerde de asbestsanering, met subsidie van de provincie Friesland.” 

Hoe verliep de ontwikkeling van het project en de samenwerking met andere partijen? 

“Vrij soepel eigenlijk. Het aantal betrokken partijen was beperkt, waardoor de lijnen kort waren en we steeds snel knopen konden doorhakken.

Ecoop maakte samen met een ingenieursbureau de technische berekeningen. De zonnepanelen hebben we gelegd samen met FDB (Fries DuurzaamBedrijf): een Friese partij – dat vinden we belangrijk – met wie we voor ons eerste zonnedak ook al prettig hadden samenwerkt.

Via hen kwamen we vervolgens weer in contact met het certificeringsbedrijf Reeder TI BV dat de verplichte Scope 12 veiligheidskeuring heeft uitgevoerd. Verder hadden we alleen nog te maken met de verzekeringsmaatschappij. Overzichtelijk dus!

Tijdens de bouw zijn de penningmeester en ik bijna iedere dag even langs gegaan. Het is voor de Scope 12 certificering bijvoorbeeld belangrijk om veel foto’s te maken tijdens de bouw. 

In de praktijk lopen zaken overigens altijd anders dan je denkt: de planning moest bijvoorbeeld regelmatig worden aangepast. Ook moest er met zware apparatuur rondgereden worden over het erf. Over een deel van het erf kon in ons geval niet gereden worden in verband met een mestkelder naast de stal. Dit soort dingen moet je goed afstemmen met de dakeigenaar.”

Hoe verliep de aansluiting op het net?

“We hadden mazzel, het ging ons redelijk makkelijk af. Veenklooster ligt in een buitengebied waar nog ruimte was op het stroomnet. Liander had de aansluiting al voor ons geregeld voordat het zonnedak gereed was. De opgewekte stroom gaat via een zuivere terugleveraansluiting naar de kabel.

In de communicatie met Liander merk je overigens wel dat je er een van velen bent. De penningmeester moest constant met hen aan de telefoon hangen, en vervolgens weer afstemmen met de dakeigenaar. De situatie was dat de kabel niet aan de oppervlakte gelegd kon worden, en er een boring moest worden gedaan onder een stuk grond van de eigenaar. Dat was even omdenken met elkaar. 

In mijn ervaring is het belangrijk om in de ontwikkeling van zo’n project er constant bovenop te zitten, en steeds goed af te stemmen met alle partijen. Maar we waren een klein clubje, dus dat werkte goed. Via Whatsapp hielden we elkaar op de hoogte.”

Dakeigenaar

“Met de dakeigenaar hebben we van begin af aan een hele positieve relatie. Hij krijgt geen stroom geleverd, die gaat rechtstreeks het net op, maar wel een vast bedrag per jaar ter compensatie voor gebruik van het dak. En na 15 jaar wordt hij eigenaar van de zonne-installatie. 

Hij kijkt ook regelmatig even naar de installatie om. Toen er een keer sprake was van een probleem met de omvormer, meldde hij ons dat gelijk.” 

Hoe hebben jullie de businesscase rond gekregen? Dat lukt niet alle coöperaties.

“Het project kostte zo’n 90.000 euro. Het grootste deel is gefinancierd met de inleg van de 21 deelnemers, een klein deel met eigen vermogen en de rest is geleend bij FSFE (Fûns Skjinne Fryske Enerzjy). 

In het begin was de businesscase van het project niet haalbaar. Dat kwam door de tarieven van de SCE in 2022 (Subsidieregeling Coöperatieve Energieopwekking, red.). Het basisbedrag dat voor 15 jaar vastligt (een deel van de subsidie, red.) was in dat jaar zodanig laag dat we het project niet rond kregen en het stil kwam te liggen.

In februari 2023 was dat bedrag gelukkig veel gunstiger. Toen bleek het allemaal wel haalbaar en konden we door! We hebben wel echt onze weg moeten vinden in de aanmeldingen, registraties en subsidievoorwaarden. Hierdoor was de doorlooptijd lang en hobbelig. 

Inmiddels verloopt de subsidieverstrekking soepel. Ons eerste project loopt nog via de Postcoderoosregeling (voorganger van de SCE, red.). Die regeling is voor ons als coöperatie veel complexer, vanwege de administratieve last. De SCE bevalt ons veel beter.

De stroomopbrengsten verkopen we aan coöperatieve energieleverancier EnergieVanOns – ook hier vinden we het fijn om met een regionale partij samen te werken. De inkomsten van die verkoop gebruiken we om de deelnemers in het project te betalen en te investeren in eventuele nieuwe projecten. Verder krijgen we een klein bedrag als mensen via onze coöperatie klant zijn bij EnergieVanOns.”

Hoe hebben jullie deelnemers gevonden voor het zonnedak? 

“Allereerst hebben we tijdens de ledenvergadering ons plan en de businesscase voorgelegd. De leden stemden in en toen konden we daadwerkelijk aan de slag met het werven van deelnemers.

We hadden er minstens 20 nodig, want dat was bij de omvang van ons project de eis vanuit de SCE-subsidie. Ieder kon een of meerdere deelnemerscertificaten kopen, voor 250 euro per stuk. Je zou er de komende 15 jaar jaarlijks 4 % rendement mee uitgekeerd krijgen van onze coöperatie.

Om aandacht te genereren, hebben we het project in de lokale krant aangekondigd. Ook hebben we vragenuurtjes georganiseerd voor mensen die twijfelden of ze mee wilden doen. Toch bleek mensen vinden nog best lastig, want vergrijzing is een probleem voor ons – we hebben weinig jonge leden. 

Bij een terugverdientijd van 15 jaar krabden veel mensen zich achter de oren: ‘ben ik er dan nog wel?’. We hebben uiteindelijk kunnen organiseren dat de certificaten bij overlijden kunnen worden overgedragen op de kinderen. Dat hielp. 

Het was verder best lastig uitleggen hoe deelnemen precies werkt. Mensen denken al snel dat ze een aandeel krijgen van de opbrengst van de zonnestroom. Maar het rendement staat daar los van, de inbreng is een vast bedrag en daarover krijg je 15 jaar een vast percentage, of er nu veel of weinig zonneopbrengst is. Dat zijn belangrijke dingen die je goed uit moet leggen. En 250 euro per participatiecertificaat is toch nog wel een bedrag voor veel mensen. Desondanks hebben we 21 deelnemers gevonden!”

Type mensen

“De 21 deelnemers zijn met name ouderen. Deel daarvan doet mee met oog op een groene toekomst voor de kleinkinderen. Het andere deel met name vanwege het idee dat je lokaal iets stimuleert: ‘het voelt goed als de energie uit Friesland komt’. Op een inleg van 250 euro behaal je immers weinig rendement, dus dan zijn dit factoren die de doorslag geven.”

Wat waren de succesfactoren van jullie zonnedak?

“Allereerst moet gezegd worden: wat bij ons lukt is absoluut geen garantie voor ergens anders. Het hangt heel erg af van omgeving. Iedereen wil groene energie, maar niemand wil een opwekinstallatie in eigen tuin.

Voor ons was de belangrijkste succesfactor dat we het geluk hadden dat zo’n dak op ons pad kwam. En dat we vanuit de coöperatie enthousiaste mensen hadden om erachter aan te gaan. Verder hebben we goed focus gehouden; op de planning en voortgang van het project. We waren er intensief mee bezig.”

Wat doet jullie coöperatie nog meer naast de zonnedaken?

“In februari 2024 werden we door de Friese Milieufederatie uitgedaagd om mee te doen om huishoudens te helpen inzicht te krijgen in hun energiebehoeftes, investeringen en besparingen. We kregen de mogelijkheid om twee leden op te leiden tot energiecoach en twee tot energieadviseur. Daarnaast kregen we een hele lading cadeautjes om uit te delen: radiatorfolie, douchetimers, energieverbruiksmeters, ledlampen etc. 

Binnen onze coöperatie hebben acht leden met elkaar een team gevormd die met het project aan de slag gingen. Ze hebben een selectie gemaakt van een aantal straten in Buitenpost en hebben met elkaar domweg bij alle huizen aangebeld met de boodschap ‘we kunnen u helpen met energiebesparing en energiebesparende middelen’.

De adviseurs en coaches konden we vervolgens een vervolgbezoek laten brengen aan wie daar interesse in had, dit werd gefinancierd door de Friese Milieufederatie. We hebben uiteindelijk bij iets van 200-250 mensen aangebeld, en daarvan zo’n 30-40 met vervolgacties kunnen helpen. 

De einddatum van het project was in eerste instantie 1 april 2025. Dat is nu weer met een jaar verlengd. En binnenkort zitten we ook aan tafel met de gemeente om te bespreken of we ook via hen wat kunnen betekenen voor mensen met energieproblematiek. 

Verder zitten we ook al in een aantal werkgroepen van de gemeente, waaronder de warmtetransitiewerkgroep. We zijn daarmee een klankbordgroep van de gemeente. Ze toetsen bij ons of we denken dat iets interessant is voor bewoners en wat onze ideeën erover zijn. We hebben nu twee sessies gehad.” 

Klopt het dat jullie ook een rol hebben in een gebiedsfonds? 

“Ja dat klopt. In 2017 had de gemeente plannen voor het ontwikkelen van een zonneweide. Plaatselijk Belang wilde dat inwoners mede invloed konden hebben en daar enige compensatie voor zouden krijgen. Daarvoor is de energiecoöperatie opgericht. Helaas te laat, de zonneweide werd door de gemeente aan een particulier bedrijf gegund. 

Achteraf heeft de gemeente erkend dat dat niet handig was. Wel hebben ze ons als onafhankelijke partij gevraagd om het gebiedsfonds te beheren dat naar aanleiding van het zonnepark is opgericht. 0,7% van de opbrengst van het zonnepark zijn voor het gebiedsfonds, wat jaarlijks neerkomt op zo’n 6.000 à 8.000 euro. Een pot die beschikbaar is voor lokale energiebespaar-initiatieven.

Het fonds wordt beheerd door drie personen, één van onze bestuursleden als voorzitter, iemand van Plaatselijk Belang en een onafhankelijke inwoner van Buitenpost. Jaarlijks kunnen mensen uit de omgeving – van tennisclub tot biljartvereniging – een aanvraag indienen die gelinkt is aan energiebesparing. De drie beheerders beoordelen de aanvragen en beslissen aan welke initiatieven een bedrag wordt uitgekeerd. 

Momenteel zijn we bezig om wat meer aandacht te genereren voor het fonds. Mensen sturen niet heel actief aanvragen in, en dat is zonde. We merken dat mensen door zaken als de toeslagenaffaire terughoudend zijn geworden en dit soort initiatieven wantrouwen. Gratis geld klinkt gevaarlijk. Dit merkten we ook bij de deurbelactie.”

Welke plannen en ambities hebben jullie voor de toekomst?

“We zijn ons momenteel aan het heroriënteren op wat onze ambities precies zijn, en waar we naartoe willen als coöperatie. Je moet steeds kijken of je oorspronkelijke visie nog wel geldig is. We hebben nog geen nieuw project op de rol staan, en hebben net een bestuurswisseling achter de rug.

Wel gaan we regelmatig naar lezingen en netwerkbijeenkomsten om inspiratie en kennis op te doen. We kijken goed om ons heen wat wij willen en kunnen betekenen in de veranderende wereld. Zo gaan we binnenkort naar een sessie over milieuvriendelijk isoleren, en oriënteren we ons op de thema’s thuisaccu’s en buurtaccu’s. Ook staan we binnenkort weer op de kerstmarkt hier in het dorp. 

Tegelijkertijd moeten we ook vinger aan de pols houden bij onze twee lopende projecten. Je moet er tijd in stoppen om de bestaande projecten in de lucht te houden. De verzekering is bijvoorbeeld niet altijd even meewerkend.”

Welke tips heb je voor andere initiatieven om de wind mee te krijgen?

“Zorg allereerst dat je de businesscase op orde hebt, en werk daarnaast aan projecten die op redelijke termijn resultaat opleveren. Ieder mens wil snel resultaat zien van z’n acties, ook je leden. Als projecten langer dan vijf jaar duren, werkt dat niet. Je kunt wel dood en begraven zijn. Wat mij betreft moet een project binnen anderhalf tot twee jaar te realiseren zijn.

Tegelijkertijd is het probleem tegenwoordig dat alles complexer wordt en daarom eigenlijk meer tijd nodig heeft, terwijl het vervolgens in kortere tijd gedaan moet worden. Dat is wel het lastige.

Mijn tip is in ieder geval: houd die focus. Probeer niet alles te gelijk, maar maak een keuze. Het is een feit dat je meestal maar met zo’n drie tot vijf vrijwilligers bent, en dat je het werk in een aantal uren per week moet doen. Je moet wel reëel zijn en het daarbinnen kunnen realiseren. Hap niet te veel af van wat je niet kunt doorslikken.

Daarnaast moet je gewoon beginnen. Zeur niet te veel over zus en zo, want dan kom je heel veel dingen tegen die niet lukken. Ondernemers accepteren risico’s. 

Tot slot: zonder ambitie en zonder drijvende krachten in je clubje kun je het schudden. Maar met een beetje geluk, doorzettingsvermogen en flink vinger aan de pols houden is niks onmogelijk!”