Coöperaties, overheden en netbeheerders samen op weg naar aardgasvrije wijken

De doelstellingen zijn ambitieus. Aardgasvrij in 2030. Dat vereist een forse warmtetransitie die op lokaal niveau haar beslag moet krijgen. Energiecoöperaties kunnen en moeten hierin een baanbrekende rol vervullen. Op een conferentie in Utrecht, georganiseerd door HIER opgewekt en ODE Decentraal, wisselde op 13 mei jl. coöperaties en samenwerkingspartners ervaringen uit. Hoe trek je buurtbewoners over de streep en ontwikkel je een wijkenergieplan? Wat betekent dit voor de woningen en wat zijn de financiële mogelijkheden? 

Pallas Agterberg (Alliander): “Acht miljoen woningen aardgasvrij in achttien jaar tijd. Dat kan niet landelijk en gemeentelijk geregeld worden, maar moet vanuit de wijken gebeuren. Dat betekent het inventariseren van de verschillende infrastructuuropties. Dat is een collectieve keuze. Vervolgens is er de keuze van eigenaren voor maatregelen binnenshuis. Mijn advies is: verkiezingen, waarbij de overheid zorg draagt voor een zorgvuldig proces en netbeheerders informatie inbrengen over de kosten van de verschillende opties.”

Joop Oude Lohuis (gemeente Utrecht): “De overheid wil via nieuwe wetgeving toe naar gasvrij. Voor gemeenten ontbreken nog wettelijk kaders, maar ook mijn voorkeur gaat uit naar wijkgerichte keuzes. Er wordt al veel bottom up gewerkt. Aan bewoners en huiseigenaren de keuze hoeveel en wanneer ze in de woning investeren en welke energievoorziening daarbij past. Een ingewikkeld proces, waarin gemeenten een begeleidende rol kunnen spelen.”

Siward Zomer (ODE Decentraal): “Als je het besluit aan de bewoners laat, moet er een organisatiestructuur zijn met statuten. Dat moet democratisch verlopen en dan ligt een lokale energiecoöperatie voor de hand.”

Pallas Agterberg (Alliander): “Maar het mag niet zo zijn dat besluiten voor een hele buurt genomen worden door een paar vrijwilligers.”

Siward Zomer (ODE Decentraal): “Bij verkiezingen besluit een meerderheid wat de wijk wil waarna een gemeente dat besluit overneemt. Net als bij wind gaan we van private initiatieven met allerlei verschillende projectjes naar een gemeenschappelijke oplossing. In Zeewolde hebben 200 grondeigenaren besloten tot een windpark. 16 boeren willen niet meedoen. Maar de overheid dwingt hen vanwege dat meerderheidsbesluit. Zo zal het ook in de wijken gaan.”

Joop Oude Lohuis (gemeente Utrecht): “In nieuwbouwgebieden met warmtenetten geldt een aansluitplicht, maar in bestaande wijken is dat vooralsnog ondenkbaar. Wel denkbaar is dat je geen gas meer vervangt en daarmee urgentie afdwingt om alternatieven te bedenken.”

Pallas Agterberg (Alliander): “Verplichting is een valkuil. Dat probleem los je alleen op door bewoners altijd een andere optie te bieden.”

Kees van Daalen (Enexis): “Beslissingen over warmtenetten moeten collectief genomen worden, vanuit een wijk of gemeenschap. Door te benadrukken dat uitgaven voor energie nu grotendeels buiten de wijk terechtkomen groeit het besef om aan te haken bij lokale initiatieven die de eigen omgeving en voorzieningen ten goede komen. Ik geloof zeer in die beweging van onderaf. Maar tempo is vereist om de doelstellingen in de Energieagenda te halen. Die urgentie moet op gemeentelijk niveau landen, omdat anders ingrijpender besluiten genomen moeten worden.”

Joop Oude Lohuis (gemeente Utrecht): “Uit de wijken komen alleen nog te weinig ideeën over warmte. Of je dat oplost met energieservicediensten betwijfel ik. Ik heb er veel voorbij zien komen, maar het is te veel een bedrijfstak op zoek naar een verdienmodel. Vanwege de lokale schaal zie ik meer in een rol voor coöperaties. De vraag blijft in welke vorm.”

Pallas Agterberg (Alliander): “Als gemeenten data vaststellen dat een wijk van het gas af moet, gaan huiseigenaren en wijken vanzelf op zoek naar gezamenlijke oplossingen. Ga het niet regelen, creëer gewoon de ruimte. Dan ontstaat een markt die we nog nooit hebben gezien.”

Siward Zomer (ODE Decentraal): “Dat betekent dat de landelijke overheid drempels moet wegnemen. Ik verwacht dat op lokaal niveau vanuit coöperaties een markt zal ontstaan met energieservicebedrijven die voortkomt uit eigen behoefte en niet uit een markt van buitenaf. Dan krijg je een leuke economie.”

Joop Oude Lohuis (gemeente Utrecht): “Toch betwijfel ik of het warmtenet in Utrecht ooit in coöperatieve handen komt.”

Siward Zomer (ODE Decentraal): “Wat is het alternatief? Nuon en Eneco hebben niet de mandekking om in wijken warmtenetten uit te rollen. Lokale energiecoöperaties hebben dat wel, maar het lukt ze alleen als ze aanhaken bij gemeenten en netbeheerders. Dan zijn ze een sterke partij en tot veel in staat.