Biodiversiteit stimuleren met een zonnepark

Veel ecologen en natuurbeschermers zijn bang dat zonneparken een slechte invloed hebben op natuur en bodemleven. Doordat zonlicht en regen niet bij de bodem komen, raakt de bodem uitgeput en groeit er niks meer, zo stellen ze. Funest voor insecten en weidevogels. Toch wijzen verschillende praktijkstudies uit dat een veld zonnepanelen de biodiversiteit juist een flinke boost kan geven – mits je het goed inricht.

In dit artikel beschrijven we aanbevelingen van Rijkswaterstaat en twee positieve praktijkonderzoeken. Handige kennis, voor als je een zonnepark wilt ontwikkelen en tegelijkertijd goed voor de natuur wilt zorgen.

Zonneparken en natuurwaarde

Als deelnemer in het Nationaal Consortium Zon in landschap en landbouw heeft Rijkswaterstaat in 2018 een brochure gemaakt hoe zonneparken kunnen samengaan met natuur. Hierin stellen ze dat het effect van een zonnepark op natuur – positief óf negatief – afhangt van de al aanwezige natuurwaarde, en de inrichting van het park.

De natuurwaarde van een locatie heeft te maken met de aanwezige soorten planten en dieren, en of er bijzondere ecosystemen zijn. En of het bijvoorbeeld een broedgebied is voor vogels.

Op percelen met een hoge natuurwaarde heeft een zonnepark waarschijnlijk vooral negatieve effecten, schrijft Rijkswaterstaat. Op plekken met weinig natuurwaarde, zoals bouwpercelen of intensief gebruikte landbouwgrond, kan een zonnepark juist meerwaarde opleveren voor de natuur.

Ontwerp en inrichting van een park zijn belangrijke factoren in dit verhaal. De belangrijkste effecten op natuur hangen samen met verminderde lichtinval, ruimtegebruik en veranderingen in de waterhuishouding.

'Op plekken met weinig natuurwaarde kan een zonnepark juist meerwaarde opleveren voor de natuur'

Praktische suggesties

Om een positieve impact op de natuur te maken geeft Rijkswaterstaat de volgende suggesties voor zonneparken:

1. Locatiekeuze

Kies bij plannen voor een zonnepark een locatie waar je de natuurwaarde gelijk houdt of liefst kunt verbeteren.

2. Veldopstelling

In het algemeen geldt: hoe ruimer de opstelling van de panelen, hoe meer kansen voor natuur en biodiversiteit.

Bij een gesloten opstelling kan de natuur zich niet ontwikkelen vanwege gebrek aan licht en regenwater.
Bij opstellingen met meer ruimte is er meer lichtinval op de bodem en een betere regenwaterverdeling, dat heeft de natuur nodig.
Zonnepanelen op hoogte (met voldoende tussenruimte) geven planten onder de panelen meer kans.
Verticale panelen met aan beide kanten PV-cellen zijn het beste voor biodiversiteit. Ze zorgen voor de minste schaduw en hebben de minste invloed op de waterhuishouding.
Mobiele installaties: installaties die zich voortdurend langzaam verplaatsen, en demontabele installaties die je ieder jaar kunt verplaatsen en er zijn zelfs mogelijkheden voor met de zon meedraaiende panelen.
Wanneer je de grond onder of tussen de panelen verhardt (maakt onderhoud makkelijker), is dat minder gunstig voor natuur en bodemleven.

3. Ecologische inpassing

Je hebt verschillende mogelijkheden om de natuur een handje te helpen:

Je kunt de grond inzaaien met zaadmengsels en plantmateriaal en zo voor een diverse vegetatie zorgen. Dat zorgt ook voor een aantrekkelijke habitat voor insecten, vogels en andere dieren.
Als de grond begroeid is met kruiden, leidt dat tot meer ‘mycorrhizaschimmels’ in de bodem: die slaan koolstof (CO2) op, zorgen voor meer organische stofopslag in de bodem en voor een goed bodemleven.
Sloten en poelen in een zonnepark aanleggen is positief voor flora en fauna.
Plaats faunapassages, of plaats natuurlijke omheiningen als heggen en houtwallen. Een sloot kan ook, zorg dan voor natuurvriendelijke oevers.

Rijkswaterstaat geeft in het document van 2018 aan dat er nog weinig onderzoek is gedaan naar de effecten van zonneparken op natuur. In 2019 – een jaar na de publicatie – doken er echter een paar positieve verhalen op van praktijkonderzoeken naar zonneparken en biodiversiteit:

Voorbeelden van praktijkstudies

1. Onderzoek door Naturalis

Onderzoekers van het biodiversiteitscentrum Naturalis deden in het najaar van 2019 mooie resultaten op. Zonnepark Shell Moerdijk (39 hectare), waarvan ze de bodem hadden verrijkt met een uitgekiende mix van planten, trekt heel veel insecten en andere dieren aan. Zelfs zeldzame en nieuwe soorten, omdat onder de panelen een milder klimaat heerst.

Naturalis stelt dat een zonneveld beter is voor de biodiversiteit dan de meeste landbouwgrond, indien goed ingericht. Rijen panelen bieden een mix van zon en schaduw, de grond is vrij van kunstmest en bestrijdingsmiddelen, en wordt nauwelijks belopen door mensen. Daardoor hebben planten en insecten ruim spel.

“In het eerste jaar zijn in het zonnepark van Shell veertig soorten hommels, bijen en zweefvliegen geteld. Dat is het vijfvoudige van wat er doorgaans in open veld wordt aangetroffen. Onder de gevonden bijen zitten vier bedreigde soorten die op de Rode Lijst staan”, schrijft Trouw in een reportage.

Lees hier meer over het onderzoek van Naturalis

2. Zonnepark Vierverlaten in Groningen

Ook zonnepark Vierverlaten met 7777 panelen komt in het najaar van 2019 met het bericht dat het park een toename van verschillende insecten oplevert. Grunneger Power, eigenaar van het park, deed onderzoek samen met een Groningse stadsecoloog.

Na twee jaar blijkt dat er meer bijensoorten en vlinders te vinden zijn in het veld, zoals het hooibeestje en de distelvlinder. En tellen ze veel sprinkhanen en andere insecten. Door de toename komen er in het gebied nu ook zeldzamere vogelsoorten voor als de torenvalk en buizerd en grote groepen huismussen, schrijft coöperatie Grunneger Power.

De coöperatie heeft het park ingericht met diverse kruiden en struiken. Ook grazen er schapen. De zonnepanelen zijn op staanders gezet, afwisselend in hoogte en niet te dicht op elkaar. Dit lijkt goed te werken.

Grunneger Power benadrukt het belang dat schapen die zonneparken begrazen niet met antibiotica en antiwormmiddelen worden behandeld. Want dat levert mest op die mestvliegen en -kevers niet eten. De coöperatie werkt momenteel aan een plan voor een ecologische verbeterslag van het zonnepark (d.d. voorjaar 2020).