Waterzijdig inregelen: een praktische handleiding

Het effect van waterzijdig inregelen op comfort is in veel gevallen groot.

Ten eerste worden radiatoren evenredig warm, waardoor er geen koude plekken in huis ontstaan.  

Ten tweede bereiken ruimtes doorgaans sneller de gewenste temperatuur.  

Ten derde kan het stromingsgeluiden in leidingen en radiatoren verminderen, wat een stiller systeem oplevert. Ten vierde kunnen de kamerthermostaat en de ketel efficiënter werken, wat zorgt voor een stabiele en comfortabele binnentemperatuur.

Kanttekening: bij erg slecht geïsoleerde woningen (denk aan energielabel F, G) kan het comfort achteruitgaan. Omdat het tochtig is en de warmte te snel verloren gaat, zijn bewoners mogelijk juist gehecht aan die ene veel te hete radiator in de woonkamer en zullen die missen als de warmte gelijkmatiger verdeeld wordt over het systeem. In die gevallen is het advies om eerst isolatiemaatregelen te treffen.

Gemiddeld 10% in woningen en 25% in werkpanden met een werkritme van 8:00 – 17:00 uur en in het weekend dicht. Met daarbij de kanttekening dat het waterzijdig inregelen natuurlijk gepaard moet gaan met het bijstellen van ketel en regeling.

Het verschil tussen die twee type gebouwen zit hem in de buitengebruikstijd. Een woonhuis is ongeveer een derde van de tijd buitengebruik, terwijl zo’n werkpand al snel driekwart van de tijd niet gebruikt wordt. Hoe langer een cv-ketel niet hoeft te branden, hoe groter het besparingspotentieel. 

Als een verwarmingsinstallatie niet is ingeregeld, werkt het systeem niet zo efficiënt als zou moeten.

In de eerste instantie betekent dat dat je meer gas verbruikt dan nodig. In de tweede instantie betekent het in veel gevallen ook dat je comfort suboptimaal is. Je krijgt bijvoorbeeld bepaalde ruimtes niet goed warm, of andere ruimtes worden juist té warm.  

Het helpt om enkele voorbeeldwoningen in te regelen. De resultaten zullen dan waarschijnlijk meer mensen over de streep trekken.

Een goede samenwerking met andere initiatieven en/of professionals die al contact hebben met bewoners, geeft ook een mooie laagdrempelige ingang. Goede (ervarings)verhalen van mensen die ze vertrouwen, werken vaak goed. 

HIER heeft een handleiding en communicatiematerialen ontwikkeld die je als bewonersinitiatief kunt inzetten om bewoners te informeren over waterzijdig inregelen. Deze materialen zijn vrij te gebruiken.

Als je zelf meer kennis wilt vergaren over waterzijdig inregelen, kan je bijvoorbeeld de website van CV Tuning raadplegen. 

Je kunt met je hand, of als je precies wil meten met een lasertemperatuurmeter, retourtemperaturen vergelijken.

Zet alle radiatorknoppen helemaal open, en vraag op de kamerthermostaat 25 °C. Wacht twintig minuten en meet op iedere radiator de retourtemperatuur op precies dezelfde manier, bijvoorbeeld met de lasertemperatuurmeter tegen het radiatorvlak. Vergelijk dan alle retourtemperaturen met elkaar. Verschillen (van meer dan 4 graden bij een maximale watertemperatuur van 60 graden Celcius) duiden op een waterzijdige onbalans.

Let op: het is geen exacte wetenschap, als de retouren dicht bij elkaar liggen heb je de grootste winst al behaald. Dit geldt wel voor een woonhuis dat goed gedimensioneerd is en dus het juiste aantal en formaat radiatoren in iedere ruimte heeft. Wanneer er bijvoorbeeld radiatoren zijn bijgeplaatst in bepaalde ruimte, is de verwachting dat die radiatoren met een koudere retour uitkunnen.

Ongeveer 3 uur voor een gemiddelde rijtjeswoning met max. 10 radiatoren.

Per 4 extra radiatoren en per radiatorverdeler, tel je er 1 uur bij op. De tijdsinvestering is natuurlijk per geval verschillend. Het hangt ook af van de complexiteit van de installatie en hoe bedreven je bent. 

Ja, in veel gevallen kan je zelf je installatie waterzijdig inregelen en je ketel zuiniger afstellen.

In de handleiding waterzijdig inregelen vind je o.a. een praktisch stappenplan, handige video’s en informatie over de benodigde gereedschappen. Bepaal met behulp van de handleiding of je jouw eigen systeem kunt inregelen, of dat je er beter een professional voor kunt inschakelen. 

De terugverdientijd voor het waterzijdig inregelen van een woning ligt gemiddeld tussen de 1 en 1,5 jaar. 

De meeste woningen in Nederland hebben radiatoren met dubbel instelbare (inregelbare) ventielen (kranen of voetventielen). Het is een misverstand dat deze vervangen moeten worden door dynamische kranen. Je kunt een installatie prima inregelen op normale kranen en dat is maar goed ook, want anders zou het inregelen onnodig prijzig worden. In een gemiddelde woning zitten de kosten vooral in de manuren. De uiteindelijke kosten hangen dan ook af van het uurtarief, dat kan variëren.

Voorbeeld:
Stel, we nemen een gemiddelde rijtjeswoning met maximaal 10 radiatoren en een gasverbruik van 1020 m³ per jaar. Met een uurtarief van €65 en een gemiddelde klusduur van 3 uur, komen de totale kosten uit op €195. Bij een gasprijs van €1,30 (mei 2025) en een verwachte besparing van 10%, levert dit een jaarlijkse besparing van €132,60 op. Dit betekent dat de investering zich binnen ongeveer 1,5 jaar terugverdient. Grotere woningen zullen hun kosten doorgaans sneller terugverdienen door een hogere besparing op het energieverbruik.

Voor het grootste deel kan je doorgaans uit de voeten met gereedschap dat je waarschijnlijk al thuis hebt liggen.

Voor het instellen van de kranen heb je mogelijk specifiek inregelgereedschap nodig. Meer hierover kun je lezen op bladzijde 48 en bijlage 3 & 4 van onze handleiding waterzijdig inregelen. 

Om in te regelen is vooral kennis nodig over het proces en ervaring met uitvoering, er komen geen uitzonderlijke vaardigheden bij kijken.

Nederland heeft erg goede monteurs en installateurs, maar helaas krijgen zij tijdens hun opleiding geen les in het waterzijdig inregelen. Daar is de branche rond 1980 mee gestopt. Dat betekent dat ook zij een training waterzijdig inregelen moeten volgen om het te leren. 

In appartementen met blokverwarming gaat het in principe hetzelfde als bij cv-installaties in gewone woningen. Het doel blijft om overal gelijke retourtemperaturen te krijgen. 

De aanpak om dat te bereiken verschilt wel van een gewone woning. Je regelt eerst de radiatoren per strang in, en stelt dan de verschillende strangen op elkaar af. Hoe dat in z’n werk gaat, staat niet in de handleiding beschreven. 

Het waterzijdig inregelen van je afgiftesysteem gaat in installaties met een hybride warmtepomp hetzelfde als installaties met een cv-ketel. De manier waarop het water warm gemaakt wordt, heeft namelijk geen invloed op die waterzijdige balans.

Het vervolgens goed inregelen van de hybride warmtepomp zelf gaat anders dan het inregelen van alleen een cv-ketel en staat niet in onze handleiding beschreven. 

Ja, het is geschikt voor alle verwarmingssystemen die werken met watercirculatie, zoals radiatoren en vloerverwarming.

Het is echter niet altijd nodig. Een installatie-ontwerp met overal dezelfde stromingsweerstand hoeft niet ingeregeld te worden. Bijvoorbeeld bij vloerverwarmingen waarvan alle groepen even lang zijn. Als alle retourtemperaturen van je radiatoren of vloerverwarmingsleidingen ongeveer gelijk zijn, wijst dat erop dat de waterzijdige balans in het systeem al op orde is en je dus niet hoeft in te regelen.

Zie ook vraag 15 ‘Hoe kun je meten of waterzijdig inregelen goed is uitgevoerd?’. 

Ja, het is geschikt voor alle verwarmingssystemen die werken met watercirculatie, zoals radiatoren en vloerverwarming.

Het is echter niet altijd nodig. Een installatie-ontwerp met overal dezelfde stromingsweerstand hoeft niet ingeregeld te worden. Bijvoorbeeld bij vloerverwarmingen waarvan alle groepen even lang zijn. Als alle retourtemperaturen van je radiatoren of vloerverwarmingsleidingen ongeveer gelijk zijn, wijst dat erop dat de waterzijdige balans in het systeem al op orde is en je dus niet hoeft in te regelen.

Zie ook de vraag ‘Hoe kun je meten of waterzijdig inregelen goed is uitgevoerd?’. 

Ja. Ook (of misschien zelfs: juist) in moderne installaties in nieuwbouwwoningen stuit je op waterzijdige onbalans.

In nieuwbouwwoningen worden namelijk tegenwoordig vaak kunststof leidingen gebruikt. Kunststof leidingen hebben over het algemeen meer weerstand dan traditionele metalen leidingen, wat invloed heeft op de waterzijdige balans. 

Ja, ook bij vloerverwarming is een waterzijdige balans belangrijk voor een gelijkmatige warmteverdeling in alle groepen.

Elke groep van een vloerverwarmingssysteem kun je beschouwen als een radiator. Net zoals bij radiatoren geldt dat langere leidingen meer weerstand hebben dan kortere.

Bij een niet-ingeregelde vloerverwarming zul je een lagere retourtemperatuur van de langere leidingen zien. Door waterzijdig in te regelen, zorg je ervoor dat de retourtemperatuur van alle leidingen binnen de vloerverwarming gelijk is, waardoor het systeem efficiënter werkt en gelijkmatig verwarmt. 

Woningen waarvan de bewoners vinden dat de cv-installatie het eigenlijk nooit naar behoren doet, zijn extra gebaat bij inregelen.

Daarnaast hebben grotere woningen meer onbalans, en zijn die dus over het algemeen ook extra gebaat bij inregelen. 

Maar in feite is het voor alle soorten woningen interessant, mits er een redelijke basisisolatie aanwezig is. In een tochtige en altijd koude woning (energielabel F, G), kan het comfort mogelijk te laag worden.

De Nederlandse overheid raadt waterzijdig inregelen sterk aan, maar het is alleen in de volgende gevallen verplicht: 

• bij de aanleg van een nieuwe installatie
• bij bestaande installaties waarvan de warmtebron wordt vervangen of vernieuwd
• wanneer meer dan 30% van de warmtelichamen (zoals radiatoren) worden vervangen

Ja, voor VvE's (Verenigingen van Eigenaren) is er een subsidie beschikbaar voor waterzijdig inregelen in het kader van de Subsidieregeling Verduurzaming voor Verenigingen van Eigenaars (SVVE).

Deze subsidie is beschikbaar tot 2028 en bedraagt een eenmalig bedrag van €150 per woning wanneer waterzijdig inregelen wordt uitgevoerd door een erkende installateur. Let wel, deze subsidie geldt alleen wanneer de VvE ook andere energiebesparende maatregelen neemt, zoals isolatie of duurzame verwarmingssystemen.

Voor een reguliere woningbezitter is er op dit moment geen landelijke subsidie voor waterzijdig inregelen. Het is verstandig om uit te zoeken of er bij jou in de buurt lokale of regionale regelingen zijn waar je aanspraak op kunt maken.

Het afstellen van waterstromen in een verwarmingssysteem, zodat elke radiator (en ook vloerverwarmingsgroepen) precies de juiste hoeveelheid warm water krijgt voor optimale warmteverdeling. Meer hierover kun je lezen in onze handleiding waterzijdig inregelen. 

Het waterzijdig inregelen van cv-installaties bestaat al zo’n 70 jaar. Het wordt al decennialang gedaan door installateurs en is lang als standaardpraktijk gezien. Rond 2015 werden dynamische radiatorkranen geïntroduceerd, en met hun komst ontstond de mogelijkheid voor een nieuwe manier van inregelen. De traditionele manier werd vanaf toen ‘statisch inregelen’ genoemd en de nieuwe manier ‘dynamisch inregelen’.  

Statisch inregelen houdt in dat de stromingsweerstand handmatig op iedere radiator wordt afgesteld, zodat de verhouding tussen pompdruk en weerstand in het systeem optimaal is. Dit zorgt voor een gelijkmatige doorstroming en efficiënte werking van de radiatoren. Statisch inregelen heeft in theorie als nadeel dat het niet flexibel is, omdat de instellingen vast blijven, zelfs als de verwarmingsbehoefte heel erg verandert. 

Dynamisch inregelen maakt gebruik van speciale thermostaatkranen die de doorstroomopening automatisch aanpassen aan de pompdruk. Dit biedt meer flexibiliteit, maar vereist wel een constante pompdruk. Het mist daardoor de voordelen van variabele pompdruk, die zorgt voor energiebesparing doordat de pomp zich aanpast aan de vraag. Ook mist het de mogelijkheid om de stromingsweerstand per radiator te compenseren, wat in theorie kan leiden tot een koude radiatoren aan het eind van een circuit.

Conclusie:

Een gemiddeld huishouden heeft een relatief constante verwarmingsbehoefte. Voor de gemiddelde Nederlandse woning is statisch inregelen daarom ook de beste keuze. Het zorgt voor een efficiënte warmteverdeling en vereist daarvoor geen complexe of dure aanpassingen, waardoor het een praktische, kosteneffectieve oplossing is.

Mensen ervaren vaak duidelijke comfortklachten die op onbalans wijzen. 

Bij waterzijdige onbalans stroomt het water niet gelijkmatig door de radiatoren, waardoor vaak één of meer kamers moeilijk warm worden. Vaak duurt het ’s ochtends ook langer om de kamers op temperatuur te krijgen, en is de temperatuurverdeling tussen ruimtes ongelijk. Als het water niet goed verdeeld is, is de ene radiator namelijk kouder dan de andere en zal dat ook betekenen dat die kamer kouder is. 

Deze signalen zijn niet altijd merkbaar, doordat de ketel extra hard werkt om dit te compenseren. In dat geval zie je een (te) hoge energierekening.

Waterzijdig inregelen is een onderdeel van het bredere inregelproces van een cv-installatie. 

Ten eerste breng je met waterzijdig inregelen een waterzijdige balans in het afgiftesysteem. Daarna stel je de ketel zuiniger in en optimaliseer je de regeling (thermostaat).  

Het waterzijdig inregelen is zo’n 80% van het werk van het hele inregelproces. Waar wij inregelen zeggen, bedoelen we dus dikwijls waterzijdig inregelen. Zie de handleiding waterzijdig inregelen voor een beschrijving van alle stappen. 

In principe eenmalig. 

Het waterzijdig inregelen van je afgiftesysteem hoeft niet opnieuw als je overstapt van een cv-ketel op een andere warmtebron, zoals een warmtepomp of warmtenet.

Het moet wél opnieuw als er aanpassingen zijn in het afgiftesysteem. Bijvoorbeeld als je een extra radiator plaatst in een kamer of een aanbouw neemt met vloerverwarming.  

Waterzijdig inregelen zorgt voor een gelijkmatige warmteverdeling, waardoor alle ruimtes goed warm worden. Dit voorkomt oververhitte of koude radiatoren. Het verbetert de efficiëntie van de installatie, bespaart energie en verlaagt stookkosten en CO₂-uitstoot. Dankzij de balans kan de cv-ketel zuiniger ingesteld worden zonder comfortverlies. 

Thermostaatknoppen reguleren temperatuur lokaal, terwijl waterzijdig inregelen het hele systeem balanceert.  

Het zijn kranen die de eigenschap hebben dat zij zichzelf dicht kunnen draaien. De gebruiker stelt met de knop de temperatuur in waarbij dat moet gebeuren.  

Bij waterzijdig inregelen stelt de inregelaar de maximale doorstroomopening van elke kraan in. Thermostaatknoppen veranderen daar niets aan. Let op: in de ruimte waar je kamerthermostaat hangt, moet je géén thermostaatknoppen gebruiken. 

1. Beginnen met ΔT: te vaak wordt er ingeregeld met als uitgangspunt een ΔT (een verschil tussen aanvoer- en retourtemperatuur) van 20 °C op alle radiatoren. De juiste volgorde is: beginnen met overal een gelijke retourtemperatuur krijgen, en daarna pas de ΔT (retourtemperatuur = 0,8 * aanvoertemperatuur) bepalen met de instellingen van de ketel. Zie ook de handleiding waterzijdig inregelen.
2. De laatste radiator(en) vergeten: nog een veelgemaakte fout is dat de doorstroomopeningen van álle radiatoren in meer of mindere mate is verkleind. Het is belangrijk om altijd een of meerdere radiatoren (de laatste radiator(en), zie de handleiding waterzijdig inregelen) in de maximale open stand te houden. Doe je dat niet, dan beperk je het totale vermogen van je hele cv-installatie.  
3. Verschillende methoden combineren: wat ook steeds meer voorkomt is dat de methode van het dynamisch inregelen verward wordt met de vorm van inregelen die in onze handleiding beschreven staat, het zogenaamde statisch inregelen. Deze twee methoden combineren kan niet omdat ze op verschillende manieren werken en verschillende technieken en instellingen vereisen. Voor dynamisch inregelen is het nodig om dynamische thermostaatkranen aan te schaffen. Voor statisch inregelen hoeft in de meeste gevallen niets nieuws te worden aangeschaft.