Warmteschappen: vier organisatievormen voor lokaal eigendom in de warmtetransitie (rapport Buurtwarmte)

Bewonersinitiatieven die zelf een coöperatief warmtebedrijf oprichten staan voor de keuze om dit helemaal zelf te doen, of samen met een gemeente of marktpartij. Energie Samen | Buurtwarmte heeft een rapport uitgebracht dat de voor- en nadelen in beeld brengt. Ook geeft het aandachtspunten mee voor het maken van deze keuze.

Warmteschappen

Bewoners zijn de baas over hun eigen huis en gasrekening. Dit maakt bewoners de sleutel tot een succesvolle warmtetransitie. Wanneer bewoners zelf zeggenschap hebben over de toekomst van hun wijk, versterkt dit de legitimiteit van het proces naar aardgasvrij. Het stimuleert vertrouwen bij bewoners en geeft een ‘license to operate’ voor de lokale warmtetransitie die niet vanzelfsprekend is. Deze ‘maatschappelijke route’ heeft daardoor de potentie om de warmtetransitie stevig te versnellen en de slagingskans te vergroten.

Warmteschappen zijn de organisatievorm voor deze maatschappelijke route. Het zijn lokale warmtebedrijven waar bewoners zelf zeggenschap over hebben. Ze zijn een nieuwe speler op de warmtemarkt. Dit zorgt voor een ander samenspel tussen bewoners, overheid en markt.

Bewonersinitiatieven kiezen vaak voor de coöperatie als juridische entiteit. Ze ontwikkelen het warmtebedrijf samen met een gemeente of bedrijf, of geheel zelfstandig. Om de waarden en belangen van bewoners te kunnen waarborgen, is het voor de coöperatie belangrijk om zeggenschap te behouden over het warmtebedrijf.

Vier organisatievormen

We onderscheiden vier organisatievormen. Ze verschillen van elkaar op basis van welke partijen, of partners, eigenaar zijn van het warmtebedrijf:

Alleen de coöperatie zelf
Coöperatie en de gemeente
Coöperatie en een marktpartij
Coöperatie, gemeente en een marktpartij

De organisatievorm is bepalend voor de factoren eigendom, zeggenschap, risico, financiën en capaciteiten. De verschillende organisatievormen hebben voor- en nadelen.

Als een coöperatie kiest voor samenwerking met een of meer partners, dan delen ze in de risico’s en brengen de partners financiën en capaciteiten in. Daar staat tegenover dat de coöperatie minder zeggenschap overhoudt. Complexe samenwerking met botsende belangen kan daarnaast de slagvaardigheid van het warmteschap onder druk zetten en zelfs negatief uitpakken voor het vermogen om het warmteproject te realiseren.

Aandachtspunten

Voordat de coöperatie bewuste keuzes kan maken over partnerschappen, is het belangrijk om te weten wat de implicaties zijn van de verschillende organisatievormen. Ook zijn er aanvullende aandachtspunten om bij stil te staan voordat bindende afspraken worden gemaakt met partners:

Onderschat de eigen waarde van de coöperatie niet. Wanneer bewoners zelf zeggenschap hebben over de toekomst van hun wijk versterkt dit de legitimiteit van het proces naar aardgasvrij. Het stimuleert vertrouwen bij bewoners en geeft een ‘license to operate’ voor de lokale warmtetransitie die niet vanzelfsprekend is.
Er zijn variaties mogelijk op de vier organisatievormen. De situatie bepaalt wat de best mogelijke vorm is.
Eigendom staat niet altijd gelijk aan zeggenschap. Via speciale aandelen en afspraken kan je op relevante onderdelen zeggenschap regelen, ook met beperkt eigendom.
Met goed opdrachtgeverschap kun je taken en activiteiten uitbesteden. Dat vergroot je capaciteiten zonder zeggenschap kwijt te raken.
Coöperaties kunnen een beroep doen op de coöperatieve ondersteuningsstructuur van Energie Samen | Buurtwarmte en regionale coöperatieve dienstenbedrijven. Dat vergroot je capaciteiten in samenwerking met partijen die dezelfde waarden willen realiseren.