In 12 stappen naar een lokale warmteoplossing

Hoe kunnen we als bewoners of energiecoöperatie nu echt een rol van betekenis gaan spelen in de warmtetransitie? Volgens Buurtwarmte, een initiatief van koepelcoöperatie Energie Samen, moet het voor spelers in het veld vooral heel overzichtelijk zijn hoe je tot realisatie van een warmteoplossing komt. Hiervoor ontwikkelden ze een 12-stappenplan.

Het platform Buurtwarmte helpt bewoners en energiecoöperaties om nieuwe duurzame buurtwarmte zelf te organiseren. Hun stappenplan geeft in behapbare brokken inzicht in het proces van een warmteproject – van initiatief tot exploitatie. “Door het proces op te delen in vier fasen van twaalf stappen, bied je niet alleen overzicht en houvast maar je zorgt ook dat er in iedere fase wordt toegewerkt naar een concreet resultaat of product”, zegt Gerwin Verschuur van Buurtwarmte.

De vier fasen van Buurtwarmte:

Fase	Stappen	Resultaat/product
1. Initiatie	(1) voorbereiding, (2) coalitievorming, (3) definitie	Buurtenergieplan
2. Ontwikkeling	(4) ontwerp, (5) uitwerking, (6) aanbesteding	Concept ontwerp & uitvoeringsplan
3. Bouw	(7) contractering, (8) uitvoering, (9) nazorg	Goed functionerend vastgoed
4. Exploitatie	(10) onderhoud, (11) optimalisatie, (12) vervanging	Onderhoud-, verbetering- en vervangingsplan

Het Zwolse Assendorp en het Groningse Paddepoel zijn twee wijken die in samenwerking met Buurtwarmte het stappenplan doorlopen. Assendorp bevindt zich in de initiatiefase en in Paddepoel zitten ze volop in de ontwikkelingsfase.

Praktijkvoorbeeld: 50 Tinten Groen Assendorp

Kirsten Notten is als wijkprocesbegeleider betrokken bij het project 50 Tinten Groen in Assendorp. Het doel van dit project is om samen met bewoners campagnes te organiseren en via 50 verschillende groene acties aan de slag te gaan met de verduurzaming van woningen in de wijk. Een plan dat heel wat bewonersparticipatie vergt. Hoe pakken ze dat aan?

Notten: “Bewonersparticipatie is specifiek bij warmte erg complex. Dit komt onder andere doordat nog niet alle wetten en regelingen bekend zijn, omdat financiële en technische kosten en mogelijkheden nog niet zijn uitgekristalliseerd én omdat je achter de voordeur van de mensen komt. Je raakt de bewoners dus in hun thuisgevoel, en dát roept emoties op.” Dit maakt het volgens Notten extra belangrijk om vanaf de start volop aan de slag te gaan met bewonersparticipatie. In drie stappen vertelt ze hoe het in Assendorp lukt om bewoners mee te krijgen:

“Zet een buurtteam op dat zo divers mogelijk is. Een goede mix zorgt voor een verzameling aan benodigde skills, maar spreekt ook een grotere doelgroep aan. Kijk in je eigen buurt wat daar aan diversiteit leeft en of je mensen al zover krijgt om mee te doen.
Zet een netwerk van bewoners op. Bij ons heeft iedere straat een straatambassadeur die fungeert als verbindingspersoon. Hij of zij informeert de buren bij een actie, legt uit als er vragen zijn, flyert etc. Dit creëert draagvlak en vergroot je netwerk.
Duik nog dieper het netwerk in. Zo organiseren wij huiskamergesprekken. De gastvrouw of -heer nodigt zelf buren en bekenden uit. Dat is het moment dat je voorbij de koplopergroep komt en de middengroep aan tafel krijgt. Extra tip: zorg voor eten! Dit maakt de avond direct gezelliger en informeler.”

Praktijkvoorbeeld: Buurtwarmte Paddepoel

Steven Volkers van non-profitorganisatie 050 Buurtwarmte kijkt in Paddepoel met bewoners naar de aanleg van een gezamenlijk warmtenet. Volkers: “We bevinden ons nu in de tweede fase, waarbij onlangs het conceptontwerp van onze warmteoplossing is gepresenteerd. In totaal moeten 450 woningen op het buurtwarmtenet worden aangesloten, dat in handen komt van de bewoners zelf. Deze grondgebonden woningen komen dus niet aan het warmtenet van de gemeente. Daarbij is ons doel dat we wel hetzelfde comfort willen bieden zonder duurder te worden dan de aardgasoplossing. Met het huidige ontwerp denken we dat te realiseren.”

Buurtbewoners in Paddepoel zijn stap voor stap meegenomen in het conceptontwerp om zo consensus te bereiken. Onder andere via een magazine zijn de verschillende ontwerpkeuzes gedeeld. “We positioneren ons echt als burgerinitiatief. Het is dan zaak om een concreet en transparant toekomstplaatje te schetsen. Omdat de betaalbaarheid van duurzame warmte een terugkerende zorg is van mensen, koppelen we de warmteprijs aan de gasprijs. Hiermee zeggen we dus tegen de bewoners dat ze niet onzekerder hoeven te zijn over de kosten”, aldus Volkers.

Tips van de experts:

Beschouw het als een geruststelling dat 100% bewonersparticipatie jaren duurt. Pak je het proces stapsgewijs op, dan komt het wel goed.
Bewoners zijn op te delen in drie groepen: de koplopers, de middengroep en de laatbloeiers. Realiseer dat mensen in iedere doelgroep verschillende rollen aannemen. Niet iedereen hoeft meteen in het bestuur, dus zoek de rol die de desbetreffende persoon aan wil nemen.
In Zwolle verschijnt iedere maand in het wijkblad van Assendorp een persoonlijk verhaal van een bewoner die zelf bezig is met isoleren of duurzame warmte. Deze persoonlijke verhalen geven de warmtetransitie een gezicht, maken het menselijk en herkenbaar.
In de initiatiefase hebben bewoners vertrouwen in ‘Buurman Jan’. Maar zodra het over een concrete aansluiting gaat, zien mensen liever een expert.
Om te blijven doorontwikkelen als initiatief kun je niet zonder de kennis, financiën, advies en ontwerpen van andere partijen. Zoek de samenwerking op.
Zoek je de samenwerking met professionele partners, blijf dan scherp op wie dat zijn en wat hun werkelijke meerwaarde is. Zo rekent men voor lokale initiatieven soms met te globale rekenmodellen.

Nuttige websites:

Voor meer informatie over Buurtwarmte en Energie Samen, zie energiesamen.nu/buurtwarmte
Voor meer informatie over het project 50 Tinten Groen Assendorp, zie: 50tintengroenassendorp.nl
Voor meer informatie over het project Buurtwarmte Paddepoel, zie: 050buurtwarmte.nl
Haal meer inspiratie uit het rapport ‘De middengroepen betrekken’ van Energie Samen, Buurtwarmte en Buurkracht

Dit artikel is geschreven met medewerking van Gerwin Verschuur, Kirsten Notten en Steven Volkers van Buurtwarmte. Het is geschreven n.a.v. een deelsessie tijdens het Evenement HIER opgewekt 2019.