Klimaatadaptie: hoe kunnen we ons voorbereiden op een ander klimaat?

Nederland heeft, net als de rest van de wereld, te maken met klimaatverandering. Met klimaatverandering bedoelen we de door mensen veroorzaakte opwarming van de aarde. Om die opwarming te beperken, is het belangrijk om steeds minder broeikasgassen uit te stoten. Maar we kunnen niet alle opwarming voorkomen. Het is slim om je alvast voor te bereiden op de effecten van klimaatverandering. Dat noemen we ‘klimaatadaptatie’.  

Wat merken we al van het veranderende klimaat? 

De gevolgen van klimaatverandering zijn steeds zichtbaarder in ons dagelijkse leven. Het zal de meeste mensen niet ontgaan zijn dat weerrecords aan de lopende band worden verbroken. De belangrijkste gevolgen zijn naast de toename van hitte(golven), langdurige droogte, extreme buien en de toename van het risico op overstromingen van de kust en de grote rivieren. 

We lichten de vier belangrijkste risico's nader toe.

1: Hitte

We krijgen vrijwel elk jaar te maken met hitte. Een hittegolf met temperaturen boven de 40 graden, leidt naar schatting tot 400 extra doden. Iederen moet nadenken over de gevolgen van hitte. Dat geldt voor iedereen en elke organisatie in Nederland, of het nu een kantoor, een bouwbedrijf, de spoorwegen of een festival is. 

Lokale hitteplannen

Om lokaal hitte aan te pakken, is het nodig om maatregelen te nemen in de omgeving (gebied), aan de woning (gebouw) en vanuit het sociale domein (gezondheid en gedrag). Het kennisportaal Klimaatadaptatie helpt met het maken van lokale hitteplannen. Zij hebben ook een handreiking voor woningcorporaties. 

Code Rood

De meeste hittemaatregelen richten zich op hitte tijdens een ‘normale hittegolf‘ van rond de 30 graden. Maar inmiddels is 40 graden ook mogelijk. Dan kan het gevaarlijk zijn om thuis te blijven. Goede maatregelen voor Code Rood voor hitte zijn nog in ontwikkeling.

Hitte in het warmteprogramma

Bijna tien miljoen Nederlanders wonen in een woning die in de zomer te warm kan worden. De opwarming zorgt er ook voor dat de warmtebehoefte van woningen verder afneemt, met zo’n zeven procent per tien jaar. Al met al reden genoeg om bij de opstelling van het warmteprogramma ook naar hitte en koelen te kijken.

2: Langdurige droogte

Langdurige droogte heeft gevolgen voor bijvoorbeeld de landbouw, natuurgebieden en de drinkwatervoorziening. Ook versnelt het de funderingsschade van gebouwen. De omvang van de schade in de akkerbouw kan al snel oplopen tot meer dan 100 miljoen. 

3: Extreme regenval

Het ergste voorbeeld van extreme regenval was de wateroverlast in de provincie Limburg in 2021. Die heeft geleid tot meer dan 430 miljoen euro aan schade aan gebouwen en bezittingen. De kans op extreme regenval neemt toe, simpelweg omdat er bij warmer weer meer vocht in de lucht zit. De wetenschap houdt er bovendien rekening mee dat periodes van langdurige kunnen toenemen doordat hoge- en lagedrukgebieden langer kunnen blijven hangen. 

Een ander gevolg van extreme regenval is dat onze riolering er vaak niet op is gebouwd om extreme hoosbuien af te voeren, met ondergelopen straten als gevolg. Vooral stedelijke gebieden zijn kwetsbaar. Meer groen oppervlak in de stad kan helpen. Het water kan sneller de grond in trekken.

De afgelopen jaren hebben we ook een paar extreme hagelbuien gezien met hagelstenen zo groot als tennisballen. De kans is klein, maar met name grote evenementen zijn kwetsbaar.

4: Risico op overstromingen

Het risico op overstromingen van de grote rivieren was samen met de zeespiegelstijging het eerste onderwerp waar klimaatadaptatie zich op richtte. Dankzij grootschalige programma’s zoals Ruimte voor de Rivier zijn de laatste dertig jaar veel maatregelen genomen om onze grote rivieren veilig te houden.

Wat kan ik zelf thuis doen om me voor te bereiden op een ander klimaat?

Gelukkig kan je zelf aan de slag met het verbeteren van de klimaatbestendigheid van je directe leefomgeving. Je kunt met relatief kleine stappen al een grote impact maken. 

Als je in de zomer last hebt van hitte, zijn er meer manieren om een huis te koelen. De ladder van koeling laat zien welke maatregelen er mogelijk zijn op vier niveaus: koele omgeving (bijvoorbeeld schaduw door groen), warmte weren (bijvoorbeeld zonwering), passief koelen (bijvoorbeeld ramen tegenover elkaar openzetten) en actief koelen met een airco. Een airco is op zijn best een aanvulling op andere maatregelen. Dat komt omdat woningen zonder buitenzonwering twee tot drie keer meer energie nodig hebben voor koeling dan woningen met buitenzonwering. Maar soms is een airco onvermijdelijk.

Je kunt iets doen aan extreme regenval door de tegels uit je tuin te halen en er plantjes in te zetten. Dan zorg je ervoor dat het water tijdens een grote plensbui goed in de grond kan verdwijnen. Een ander effect van diezelfde maatregel is dat tijdens een hittegolf een groene tuin veel koeler blijft dan een betegelde tuin.