Hoog Dalem in gemeente Gorinchem: all-electric wijk en proeftuin

In gemeente Gorinchem staat de wijk Hoog Dalem: een all-electric wijk. Zo’n 230 woningen zijn al gebouwd, en worden verwarmd zonder aansluiting op het gasnet. En dat is nog niet alles: Hoog Dalem is onderdeel van de eerste Nederlandse praktijkproef naar de toepassing van energieopslag in huis én op wijkniveau. Een ware proeftuin dus. Genoeg redenen om Dick Rumpff, beleidsmedewerker bij Gemeente Gorinchem, er wat meer over te vragen. 

Hoe ziet het all-electric systeem in de woningen in Hoog Dalem er precies uit?

"In Hoog Dalem zijn alle woningen aangesloten op een collectief bronwatersysteem van Eneco, in combinatie met individuele warmtepompen. In de winter komt er water van 12 tot 13 graden Celsius het huis binnen. Dat wordt door de warmtepomp verwarmd naar ongeveer 30 graden, en in het vloerverwarmingssysteem geleid voor verwarming van de ruimte. Voor douchewater en warm tapwater kan de warmtepomp ook water maken van 60 graden (boven de legionella grens) en dit water opslaan in een buffervat."

"Het collectieve bronwatersysteem in de wijk bestaat uit vier putten: twee warme en twee koude bronnen. In de winter komt water uit de warme bron de wijk in, en gaat het afgekoelde water terug naar de koude bron. In de zomer wordt die koude bron gebruikt om woningen te koelen."

"Omdat de vraag naar warm water gedurende het jaar hoger ligt dan de vraag naar water uit de koude bron, moest er een manier gevonden worden om de warm water bronnen aan te vullen, om onbalans in de bodem tegen te gaan. Daarom is er een experiment gestart waarbij de sloot rond de wijk in de zomer wordt afgekoeld. De warmte die daaruit onttrokken wordt, wordt opgeslagen in de warmtebronnen voor de winterperiode. Het koelen van de sloot was spannend, want het mocht uiteraard geen negatieve gevolgen hebben voor de biodiversiteit, maar de resultaten lijken zeer positief."

Zijn alle huizen inmiddels bewoond?

"De 230 woningen die er nu al staan zijn al bewoond, in totaal zullen 250 woningen worden aangesloten op het wijksysteem van Eneco. De verkoop van de woningen begon in 2010 en ging niet heel snel. De woningen waren toch iets duurder dan een traditionele stadswoning, en op het moment van verkoop was er nog geen mogelijkheid om energierekening verlagende investeringen mee te financieren in de hypotheek. Mensen waren over het algemeen wel positief over het energiesysteem. Ze wilden vooral weten: hoe gaat mijn energierekening eruit zien? Via meerdere informatieavonden zijn uiteindelijk alle woningen verkocht. Bovendien werden er voorlichtingsavonden gehouden voor toekomstige bewoners. Die moeten toch leren omgaan met een nieuwe energiesysteem en het op de juiste manier gebruiken."  

Wat zijn de bewonerservaringen in de wijk?

"Bewoners zijn over het algemeen tevreden. Ze zijn met name zeer te spreken over het comfort dat het vloerverwarmingssysteem biedt en over de koeling in de zomer. Wel vragen bewoners zich soms af of ze nou wel of niet vooruit zijn gegaan op hun energierekening vergeleken met hun vorige woning. Dat is lastig in te schatten als mensen ook groter zijn gaan wonen. En vanwege het lage temperatuur verwarmingssysteem moet je de woonkamer constant op één temperatuur houden. Voor mensen die in een vorige woning altijd ’s nachts en overdag de verwarming uit hadden staan, kan de besparing daarom tegenvallen. Ook voor het koelen in de zomer hebben mensen natuurlijk extra kosten, ervan uitgaande dat ze in een vorige woning geen airconditioning hadden. Maar dan heb je wel extra comfort."

"Wat leuk is om te zien, is dat de woningen niet standaard met zonnepanelen geleverd zijn, maar dat veel bewoners ze zelf aanschaffen. Ze zien het nut ervan in, want met een warmtepomp heb je natuurlijk een extra grote elektriciteitsvraag. Je kan daarom meer van de opbrengst van de zonnepanelen zelf gebruiken dan in een standaard woning."

Werkte alles meteen zoals het moest werken?

"Waar we in het begin extra op moesten letten was het afstemmen van de capaciteit van de warmtepomp met de warmtevraag in een woning. Dat was in een vergelijkbaar project misgegaan, dus we waren hier extra scherp op. We hebben per woning de warmtevraag ingeschat, op basis van input van de bewoners. Maar toch bleek dat niet altijd in één keer goed te gaan. Je hebt te maken met verschillende bewoners met verschillend gedrag die niet altijd een goede inschatting kunnen maken van hun verbruik. Als het warmteverbruik te laag wordt ingeschat, worden warmtepompen “onder gedimensioneerd”, en gaan ze bij meer verbruik in de extra stand. Dat is energetisch niet handig. Mensen die bijvoorbeeld elke dag een bad nemen, maar dat niet goed hadden aangegeven, kwamen met een hoge energierekening te zitten."

"In het begin waren er ook vaak storingen met de warmtepompen, veroorzaakt door een drukproblemen in de leidingen. Eneco heeft aanpassingen moeten doen om dat op te lossen. Dit had voorkomen kunnen worden door te kiezen voor een kwalitatief hogere warmtepomp, maar dat was de keuze van de projectontwikkelaar."

In Hoog Dalem wordt ook onderzoek naar energieopslag gedaan. Hoe ziet dat eruit?

"Stedin doet als netbeheerder van elektriciteits- en gasnetten met 50 woningen in Hoog Dalem een praktijkproef. Hierbij wordt onderzocht hoe de energie in woningen maximaal benut kan worden via energieopslag bij de woning of in de wijk. Dat doen ze samen met partners ABB, KPN en Heijmans. De bewoners van de 50 woningen, die op vrijwillige basis meedoen aan de proef, onderzoeken hoe zij zelfopgewekte energie optimaal kunnen inzetten voor hun huishoudelijke apparatuur."

"Sommige van de deelnemende woningen hebben naast een warmtepomp soms ook zonnepanelen, een accu en een systeem in de meterkast om verbruik te meten. Bovendien kunnen ze via een webportal inzicht krijgen in hun verbruik. Op momenten dat de woningen weinig verbruiken, wordt de energie die de zonnepanelen opwekken opgeslagen in de accu. De opgeslagen stroom kan op andere momenten gebruikt worden, wanneer er meer vraag is naar elektriciteit. De huishoudens worden zo voor een groot deel zelfvoorzienend."

"Door middel van deze proef wil Stedin kijken of ze de capaciteit van de elektriciteitskabels in de wijk omlaag kan brengen, om de investeringskosten aan het energienet in toekomstige all-electric wijken te minimaliseren. Dit is belangrijk om e energievoorziening betaalbaar te houden. Kijk hier voor de eerste resultaten en bewonerservaringen!"

Hebben jullie al plannen voor meer gasloze wijken in Gorinchem?

"Op dit moment zijn we in onderhandeling over een nieuwbouwwijk in aanbouw. Het oorspronkelijke idee van de projectontwikkelaars was om daar een traditionele gaswijk van te maken, maar de wethouder probeert dat nu tegen te houden. Dat zal niet meer lukken voor de hele wijk, maar hopelijk wel voor een groot deel. De projectontwikkelaars staan er ook positief tegenover."

"Op het gebied van bestaande bouw zijn we al een tijd bezig om samen met Ennatuurlijk en een woningbouwvereniging te proberen een aantal appartementsgebouwen op een biomassa gestookt warmtenet aan te sluiten. De business case voor dat project is nog niet sluitend, we hopen het gat in de begroting te dichten met subsidies zodat de plannen gerealiseerd kunnen worden."