Van vijvers naar verwarming: Soester Energiecoöperatie pioniert met groeiend warmtenet
Lokale gemeenschappen nemen steeds vaker het voortouw bij het verkennen van nieuwe energiebronnen. Zo ook in Soest, waar een groep bewoners zich verenigde tot de Soester Energiecoöperatie. Ze onderzoeken de mogelijkheden om met warmte uit lokale vijvers (aquathermie) huizen in de wijk te verwarmen. Met enkele succesvolle testprojecten op de teller is de coöperatie op weg om 1100 woningen in de toekomst te voorzien van duurzame warmte aan de hand van een warmtenet op aquathermie.
Warmtenet en aquathermie als kans
Het idee van het warmtenet startte in de zomer van 2020. Het waterschap en de gemeente bogen zich toen over de aanhoudende blauwalgen in de lokale vijvers en dachten na over een warmtenet als oplossing. De twee partijen concludeerden dat die oplossing te complex en te duur zou worden. Een gemiste kans volgens enkele buurtbewoners die daarop het heft in eigen handen namen.
Jessica Doorn van de Natuur en Milieufederatie Utrecht (NMU) en Fried Broekhof van Het Warmtelokaal noemen het warmtenet een win-win situatie. “Het gaf ons een kans om collectief te werken aan een betere waterkwaliteit én te onderzoeken of huizen konden worden verwarmd met de warmte uit de vijvers", vertelt Doorn. Al snel werd een proefopstelling bij de kinderboerderij opgesteld. Die toonde aan dat het concept levensvatbaar was.
Sociale cohesie en een gestaafd plan
Na het succes van de kinderboerderijpilot, kon het idee van een warmtenet in combinatie met aquathermie worden opgeschaald naar meer gebouwen. Daarvoor moesten meer bewoners enthousiast gemaakt worden.
"Als je iets wil doen met collectieve warmte of energie, heb je meerdere partijen nodig. Dan moet je het hebben van sociale cohesie in de buurt", stelt Broekhof. “Om mensen te overtuigen moet je een gestaafd verhaal hebben.” Daarom werkte de Soester Energiecoöperatie samen met lokale instanties en een externe partij aan een theoretisch model dat de potentie van het project kon visualiseren. “Daarmee lieten we zien dat we met de vier grootste vijvers in de wijk in potentie 1100 woningen kunnen verwarmen.”
Pains en gains voor warmtenet in kaart
“Als je bewoners wilt overtuigen om mee te doen, moet je goed begrijpen waar hun behoeftes en zorgen liggen", gaat Broekhof verder. “We gebruikten het ‘Lean Startup Canvas’ om dit in kaart te brengen. Lagere kosten voor energie was de hoofdreden om deel te nemen. Maar er waren ook zorgen over de hoge instapprijs, onzekerheid over de levering van energie en de onvoorspelbare prijs in de opstartfase. Door alle voor- en nadelen naast elkaar te leggen, konden we een open gesprek voeren met buurtbewoners. Dit zorgde weer voor gerichte actiepunten.”
Stapsgewijze bewonersreis
Het gesprek met buurtbewoners en de acties die daaruit volgden, vormden het startschot van de verdere ontwikkeling van het warmtenet. Het doel is om in kleine stappen enkele huizen per keer aan te passen en aan te sluiten aan het warmtenet, om het project zo behapbaar mogelijk te maken voor de buurt.
“We willen niet dat mensen het gevoel hebben dat ze worden gedwongen aan te sluiten aan het warmtenet. Met voorbeeldwoningen en ambassadeurs laten we zien wat er mogelijk is", stelt Doorn. “We willen echt werken vanuit positieve energie.” Broekhof vult aan: "Voorbeeldwoningen maken zichtbaar wat je doet. Daarmee trek je al gauw mensen aan die willen helpen."
Opschalen en opbrengen
Doorn: “We willen langzaam het warmtenet opschalen en het proces opknippen in kleine stukjes, van 10 naar 250 tot uiteindelijk 1100 huishoudens. De vraag is echter hoe we klein maar toch efficiënt verder kunnen, zonder dat we te hoge kosten maken. Stapsgewijs uitbreiden zorgt ervoor dat we een uitdaging hebben op het gebied van schaalvoordelen.”
Om een warmtenet rendabel te maken, is het nodig een lening af te sluiten. Dat is voor de Soester Energiecoöperatie een uitdaging. “Reguliere banken bieden een financiering aan tot 30 jaar. De Bank Nederlandse Gemeenten (BNG) financieert tot 60 jaar, maar onder voorwaarde dat de gemeente of provincie garant staat. Deze termijnen zorgen voor een beperking omdat een bronnet wordt gelegd voor de komende 90 jaar. Het zou dus zonde zijn om dit net eerder af te schrijven.”
Tips om aan de slag te gaan met aquathermie in jouw buurt:
- Zoek enthousiaste buurtbewoners die aan de slag willen. Ga op vijversafari!
- Begin klein, breid uit via goede voorbeelden. Maak het behapbaar en betaalbaar.
- Maak een eigen proefproject. Koop een slang en gooi ‘m in de sloot!
Organisatorische uitdagingen
Broekhof: "We hebben een goede basis aan vrijwilligers met vooral een technische achtergrond. Maar we hebben ook mensen nodig met kennis van marketing en communicatie, juridische zaken en logistiek. Het blijft een uitdaging om bewoners met deze achtergrond aan te trekken".
“Verder denken we na over met welke organisatievorm we in de toekomst verder kunnen", vult Doorn aan. "We zijn gestart vanuit een energiecoöperatie. Ondertussen is een team van buurtgenoten aan de slag gegaan met het plan voor het warmtenet. Dit buurt team bepaalt zelf haar koers, betrekt bewoners bij het plan en gaat gewoon de wijk in. Met het buurtteam en de energiecoöperatie zijn we in gesprek met de gemeente. Die moet op een gegeven moment de keuze maken of ze wel of niet willen investeren in het warmtebedrijf. De vraag is dus of het een coöperatief of een publiek warmtenet wordt. Het kan ook zijn dat er in de toekomst een bedrijf komt dat aandeelhouder wil zijn. De eigendomskwestie is een lastig vraagstuk, maar we geloven in dit project en blijven daarom inzetten op een continue dialoog met publieke instanties.”
Toekomstperspectief
Vóór het nieuwe stookseizoen wil de Soester Energiecoöperatie twaalf nieuwe woningen aansluiten. Verder staat de coöperatie open voor nieuwe warmteoplossingen en blijven ze inventief op zoek naar partners. "Zo zijn we momenteel bijvoorbeeld in gesprek met verschillende leveranciers van warmtepompen. Met het toekomstperspectief dat we straks meer woningen gaan opleveren, kan de juiste partner bewoners tegemoetkomen in de aanschafkosten", zegt Broekhof. “Maar voor nu focussen we ons vooral op stapje voor stapje opschalen, zodat we iedereen warm kunnen maken voor ons verhaal.”
