Een warmtenet voor en door de buurt: het kan!

Warmte uit het kanaal 

KetelhuisWG is een buurtwarmtenet in de Amsterdamse Wilhelmina Gasthuisbuurt, dat gebruikmaakt van aquathermie. Het energiesysteem gaat woningen en gebouwen in de buurt verwarmen met warmte uit het naastgelegen Jacob van Lennepkanaal. Zowel huiseigenaren als huurders van woningbouwvereniging Stadgenoot doen mee. En daarnaast ook een aantal bedijfsverzamelgebouwen en ateliergebouwen. Uiteindelijk moeten meer dan duizend woningen en gebouwen aansluiten. De eerste vijftig woningen krijgen begin volgend jaar al hun warmte via dit project.  

Het doel van KetelhuisWG is om niet alleen bij te dragen aan de verduurzaming van de wijk, maar ook een financieel rendabel voorbeeldmodel te bieden voor andere steden in Nederland. Zo kunnen andere buurtwarmtenetten leren van de opgedane ervaring. 

Steun van de gemeente 

Met een combinatie van subsidies, goede samenwerking en een slimme strategie is het KetelhuisWG gelukt om het buurtwarmtenet van de grond te tillen. Op Plankenzondergas.nl geeft het bewonerscollectief transparant alle verworven inzichten en leermomenten van het project weer.  

Voor de financiering probeerde het bewonerscollectief aanvankelijk op eigen houtje een lening bij de bank te krijgen. Een enkele bank was wel bereid te financieren, maar de rentepercentages waren te hoog om de businesscase te kunnen sluiten. Het bewonerscollectief vroeg de gemeente Amsterdam garant te staan, zodat ze een lage rente van 3 procent konden krijgen. Maar de gemeente vond een tussenpartij niet nodig en besloot zelf tot directe financiering tegen de gewenste drie procent rente.  

Naast de financiering werd door het bewonerscollectief ook een mix aan subsidies geregeld; van Stimulering Duurzame Energieproductie en Klimaattransitie (SDE++), Proeftuinen aardgasvrije wijken (PAW), Warmtenetten Investeringssubsidie (WIS) en een aanvullende subsidie van de gemeente Amsterdam. Dankzij de subsidies kon het project snel van de grond komen zonder de hoge initiële kosten waarmee duurzame energieprojecten doorgaans gepaard gaan.  

Risico’s zijn verder nog ingedekt doordat met OM |Nieuwe Energie voor 15 jaar een contract is afgesloten voor de inkoop van groene elektriciteit, voor de warmtepomp en de WKO-installatie.

Bijdrage van bewoners 

Prijsstelling en langetermijncontracten spelen ook een belangrijke rol in de succesvolle businesscase van het KetelhuisWG. Huurders van woningcorporatie Stadgenoot, eigenaar-bewoners en bedrijven die zich aansluiten bij het warmtenet sluiten langlopende contracten af, waardoor er een stabiele stroom aan inkomsten ontstaat. Elke eigenaar-bewoner betaalt een eenmalige bijdrage aansluitkosten (BAK) van circa €3.500. Klanten betalen daarnaast een laag vast bedrag per jaar (vastrecht) en een normaal variabel tarief op basis van verbruik (verbruiksvergoeding). 

Samenwerkingen en betrokken partijen 

Het succes van Buurtwarmtenet KetelhuisWG komt niet alleen voort uit slimme financiering, maar ook uit de manier waarop er wordt samengewerkt. De bewoners (zowel huurders als woningeigenaren) zijn in het bewonerscollectief niet alleen klant, maar ook mede-eigenaar van het systeem.  

Woningcorporatie Stadgenoot, eigenaar van veel (sociale) huurwoningen in het gebied, werd ook gevraagd mee te doen.  Stadgenoot was aanvankelijk afwachtend, maar vanaf 2023 zeer actief betrokken. De woningcorporatie draagt financieel bij door de bijdrage aansluitkosten (BAK) voor huurders af te kopen. En het Waterschap Amstel, Gooi en Vecht levert de aquathermie en beheert de installatie die warmte uit het water wint.  

Niet zonder hobbels 

De businesscase was niet zonder obstakels. Behalve de financiering stuitte het project op nog meer uitdagingen. Zo moest een balans worden gevonden tussen flexibiliteit en zekerheid. De woningcorporatie Stadgenoot wilde bijvoorbeeld niet jaarlijks bijdragen aan de vaste kosten, maar koos ervoor om deze in één keer af te kopen. Dit bracht financiële stabiliteit, maar vroeg om een andere inrichting van de kasstromen. KetelhuisWG heeft dit zo goed mogelijk proberen samen te vatten in dit document om handreiking te geven aan andere initiatieven. 

Ook is nagedacht over de exploitatiekosten. Door een 8-uurs warmtebuffer te installeren, kan KetelhuisWG op goedkope momenten stroom inkopen voor de warmtepompen. Daarmee worden de totale energiekosten verminderd. 

Kan dit ook in andere buurten? 

Het model van KetelhuisWG kan deels dienen als blauwdruk voor andere wijken en steden in Nederland die willen overstappen naar duurzame energievoorzieningen. Maar kan dit wel zo op andere plekken worden herhaald? Dat blijkt toch lastig onder de huidige condities. De grote afhankelijkheid van subsidies en gemeentegarantie maakt dat veel coöperaties niet de middelen hebben om een vergelijkbaar project van de grond te tillen. Een mogelijke oplossing zou een landelijk garantiefonds zijn, zodat gemeenten niet individueel grote risico’s hoeven te dragen. Over een dergelijk fonds wordt al enige tijd gepraat, maar voorlopig zal gekeken moeten worden naar andere alternatieven.