Op zoek naar oplossingen voor energie-armoede

Een deel van Nederland bereidt zich met enthousiasme voor op de energietransitie. Dieselauto’s worden ingeruild, zonnepanelen geïnstalleerd en energiecoöperaties opgezet door samenwerkende burgers. Maar niet iedereen kan zich die elektrische Tesla veroorloven, zich aansluiten bij een coöperatie of een energiezuinige koelkast aanschaffen. Zo’n 650.000 Nederlanders hebben moeite om überhaupt de energierekening te betalen en lopen risico om verliezers te worden van de groene revolutie. Aan de hand van twee cases bekijken we mogelijke oplossingen voor energie-armoede, zodat iedereen straks kan meekomen.

Energie-armoede

In de regel wordt gesproken van energie-armoede als een huishouden meer dan 10% van het besteedbaar inkomen uitgeeft aan de energierekening. Het aantal Nederlanders dat nu in energie-armoede leeft, dreigt fors te stijgen als alle huishoudens straks van het aardgas af moeten. Onderzoekers waarschuwen dat als er niets verandert, Nederland in 2030 1.500.000 energiearme huishoudens zal tellen.

Duurzaamheidskloof

De kloof die de energietransitie in onze samenleving teweeg kan brengen, gaat verder dan enkel een hogere energierekening. Mensen blijven achter in onverkoopbare huizen, zien hun wooncomfort achteruit gaan en kunnen zich steeds moeilijker met de auto verplaatsen. Ze hebben het niet zelf voor het kiezen, omdat er in hun wijk bijvoorbeeld geen coöperatie bestaat of omdat ze om financiële redenen niet kunnen participeren in soortgelijke initiatieven. Een duurzaamheidskloof met alle maatschappelijke gevolgen van dien kan mogelijk voorkomen worden door bijtijds in te grijpen.

Case 1: ZutphenEnergie

Zutphen was tot voor kort de gemeente met de hoogste werkloosheid van Gelderland. Nog steeds kampen veel mensen met schulden en andere geldproblemen. De lokale energiecoöperatie ZutphenEnergie is dan ook al langere tijd op zoek naar manieren om juist deze mensen te bereiken en te laten meedoen in de energietransitie.

Op dit moment biedt de coöperatie drie oplossingen:

Advies en bemiddeling door energiecoaches
Het doel is om via gedragsveranderingen en kleine praktische aanpassingen in het huis (denk aan ledlampen of folie achter de radiator) een jaarlijkse besparing van minimaal 60 euro op hun energierekening te realiseren. Op aanraden van de energiecoaches kunnen ook grotere besparingen worden behaald, bijvoorbeeld door middel van cv-tuning – het zuinig afstellen van de cv-ketel. De Energiebank, een stichting die energie als eerste levensbehoefte bereikbaar wil houden voor iedereen, helpt met de financiering.
Profiteren van zonnepanelen via zonnepark Zonnestroom Zutphen
Het project bestaat uit 6000 zonnepanelen die de coöperatie dankzij een lening van de gemeente heeft aangeschaft. Bewoners die willen meedoen, hoeven geen grote investering te doen en besparen vanaf de eerste dag op hun elektriciteitsrekening. Bij een verbruik van 2400 kWh is de besparing 120 euro op jaarbasis. Dit is mogelijk dankzij de postcoderoosregeling.

De Stentor schreef een artikel over zonnepark Zonnestroom Zutphen
Prepaid Energy Service
Bewoners die met schulden worstelen en meer grip willen op hun gas- en stroomuitgaven kunnen binnenkort gebruik maken van ‘Prepaid Energy’ van Liander, partner van Zutphen Energie. Deelnemers betalen vooraf voor hun energie die ze bij Zutphen Energie afnemen. Via een online portal hebben ze toegang tot hun energieverbruik en kunnen ze zien hoeveel dagen energie hun tegoed nog waard is.

Om potentiële deelnemers te benaderen, maakt de energiecoöperatie onder meer gebruik van vertrouwenspersonen. Piet van Veen is een van de initiatiefnemers. Hij legt uit: “De praktijk leert dat als wij direct bij mensen aankloppen en een aanbod doen, er vaak sceptisch wordt gereageerd. Daarom vragen we een vertrouwenspersoon om het eerste contact te leggen. Dat kan iedereen zijn: een jongerenwerker, een directeur van een moskee, een docent op een basisschool.

Case 2: Vrijstad Energie

Ook coöperatie Vrijstad Energie uit Culemborg richt zich op het bouwen van een vertrouwensrelatie met bewoners in energie-armoede. In samenwerking met SchuldHulpMaatje en Energie Samen Rivierenland zijn zij het Energie(k)-transitie-project gestart. Doel is het ontwikkelen van een aanpak om meer mensen met een kleine portemonnee te laten deelnemen aan de energietransitie. De combinatie schuldhulpmaatje-energiecoach staat daarbij centraal.

Aanpak

Jan van Kats is coördinator bij SchuldHulpMaatje. Hij beschrijft het proces: “Het schuldhulpmaatje legt het eerste contact en kijkt of een bewoner interesse heeft om mee te doen. Dat is bijna altijd het geval. Het maatje heeft het vertrouwen en de juiste voelsprieten. Vervolgens schakelen we een energiecoach in die samen met het schuldhulpmaatje bij de bewoner langsgaat om het huis te inspecteren en duurzame energieoplossingen te bespreken. Uiteindelijk komt daar een rapport met adviezen uit waarmee mensen kunnen verduurzamen maar vooral: hun energierekening zien teruglopen.”

Maatregelen realiseren

“Uiteraard blijft het daar niet bij,” zegt Joost Spithoven, kwartiermaker bij Energie Samen Rivierenland. “We helpen mensen ook om de maatregelen echt te realiseren. Dit doen wij door ons te richten op gedragsverandering en bewoners een starterspakket aan ledlampen en andere quick wins mee te geven. Vaak zijn er echter duurdere maatregelen nodig, denk aan een 20 jaar oude koelkast die nodig aan vervanging toe is. Hier valt nog het meest op te besparen.”

Huurkoopovereenkomst

Maar mensen met een schuldregeling mogen niet lenen of nieuwe schulden aangaan. Opdat zij toch die zuinige koelkast kunnen bekostigen, maakt het project gebruik van huurkoopovereenkomsten. Van Kats: “Mensen mogen een nieuw apparaat uitzoeken en wij schieten de rekening voor dankzij subsidiegelden. Van het geld dat deze mensen vervolgens besparen op hun energiekosten, betalen ze ons maandelijks terug. Na 4 à 5 jaar is de rekening afbetaald en houden ze het zuinige apparaat."

‘Wij’ en ‘zij’ denken

Er circuleren al aardig wat oplossingen die hoop bieden voor de toekomst. Toch moet er nog veel gebeuren om een duurzaamheidskloof te voorkomen. Vaak blijkt het bereiken van de doelgroep het moeilijkste onderdeel. Jolanda kampt zelf met energie-armoede. Zij adviseert om “niet langer in termen van ‘wij’ en ‘zij’ te denken. Mensen schamen zich voor energie-armoede. Benader ze als gelijkwaardige, het liefst 1-op-1, vanuit wederzijds vertrouwen en begrip.”

Andere tips en oplossingen:

Houd rekening met de terugverdientijd van bepaalde maatregelen. Hoe ver mensen vooruit willen en kunnen denken, heeft veelal te maken met hun portemonnee.
Een huurkoopapparaat kan voor een groot deel van de doelgroep een uitkomst zijn. Echter, mensen met zeer hoge schulden lopen het risico dat hun huurkoopapparaat wordt ingenomen door deurwaarders. Voor deze groep heeft de Stichting Urgente Noden een witgoedregeling bedacht. Mensen kunnen een nieuw apparaat krijgen dat eigendom blijft van de stichting, waardoor dit apparaat niet door deurwaarders wordt opgehaald.
Een goede manier om de doelgroep te bereiken is door van onderop te beginnen. Door bijvoorbeeld op basisscholen workshops aan kinderen te geven, komt de informatie uiteindelijk bij de ouders terecht.
Meten is weten: wijs mensen op energieverbruik-apps die kunnen helpen om meer inzicht te geven in hun energieverbruik.

Dit artikel is geschreven met medewerking van Piet van Veen van ZutphenEnergie, Joost Spithoven van Energie Samen Rivierenland en Jan van Kats van SchuldHulpMaatje. Het is geschreven n.a.v. de gelijknamige deelsessie tijdens het Evenement HIER opgewekt 2019.