Zo zet je succesvol een energiegemeenschap op

Lokaal energie delen via energiegemeenschappen biedt enorme kansen. Maar dan moet je wél aan alle randvoorwaarden voldoen op het gebied van wetgeving en techniek. Belangenorganisatie Energie Samen en energiecoöperatie Grunneger Power geven praktische tips en leggen uit waar ze nu mee bezig zijn om in de toekomst succesvol lokaal energie te delen.
Inhoud
Uitdagingen voor lokaal energie delen
De uitvoering van energie delen via gemeenschappen begint steeds meer vorm te krijgen, legt Verhoeven uit. “Energie Samen heeft hard gewerkt om een wettelijke definitie voor energiegemeenschappen te maken die de principes van open lidmaatschap, gelijk stemrecht en het niet-commerciële karakter waarborgt. Dit voorkomt dat commerciële partijen zich als energiegemeenschap voordoen zonder dat het toegankelijk is voor bewoners.”
Maar het delen van energie kent in de praktijk nog uitdagingen op het gebied van regelgeving en techniek. Om die uitdagingen op te lossen, wordt bijvoorbeeld gewerkt aan contractmodellen waarbij energie binnen een gemeenschap gedeeld wordt via één gezamenlijke leverancier. Ook wordt nagedacht over wetgeving die energie delen tussen verschillende leveranciers mogelijk maakt.
Energiegemeenschap versus energiecoöperatie
De eerste energiegemeenschappen ontstonden in Europa al in 2009 als manier om burgers meer zeggenschap over energie te geven. Ries Verhoeven, belangenbehartiger bij Energie Samen : “Er was destijds geen juridische basis voor deze initiatieven. Pas in 2019 ontstond de eerste officiële EU-regelgeving waarin energiegemeenschappen werden gedefinieerd. In Nederland zijn ze vervolgens in 2024 verankerd in de Energiewet, die vanaf 2026 van kracht gaat, waardoor ze een erkende rol in het energiesysteem kregen.”
Het belangrijkste verschil met traditionele energiecoöperaties is dat energiegemeenschappen energie delen en onderling verhandelen, in plaats van dat ze alleen gezamenlijk investeren in productiemiddelen. Verhoeven: “Dit delen werd extra relevant tijdens de energiecrisis van 2022. De energieprijzen waren toen zo hoog, dat we dachten: ‘Waarom kunnen we de door ons opgewekte energie niet zelf verhandelen in plaats het op de markt te verkopen?’ In eerste instantie voor de eigen leden, maar je kunt je als energiegemeenschap ook verbreden door op zoek te gaan naar andere afnemers. Bijvoorbeeld gemeenten of lokale bedrijven. Hiervoor hoef je niets nieuws op te richten. Op basis van de huidige statuten van een energiecoöperatie kun je ze gewoon lid maken.”
Local4Local als model voor energiegemeenschappen
Het Local4Local-principe draait om het lokaal houden van energieproductie en -verbruik, zonder afhankelijk te zijn van grote marktpartijen. In dit model wordt een gezamenlijke coöperatieve leverancier betrokken, zodat deelnemers onderling energie kunnen verrekenen tegen een kostprijs-plusmodel. Verhoeven: “We zijn in Local4Local nu 2,5 jaar bezig met het in kaart brengen wat we precies nodig hebben om dit mogelijk te maken. Om Local4Local in de praktijk te testen, zijn zeven pilots opgezet met verschillende energiecoöperaties. Die pilots zijn op hun eigen manier aan het ontdekken hoe ze lokale opwek en verbruik zo goed mogelijk voor hun gemeenschap kunnen inrichten.”
Onderwerpen die in de pilots aan bod komen, zijn:
- het juridische en administratieve proces om energiegemeenschappen te starten
- hoe je energie delen administratief regelt via platforms zoals Entrance.
- hoe prijsmodellen kunnen concurreren met reguliere energieleveranciers, en
- de impact van energiedelen op netcongestie en flexibiliteit.
Naast de initiële zeven pilots worden nu 21 nieuwe pilots opgezet om verder te experimenteren met opschaling en variaties in lokale energiemix. Lees meer op de site van Local4local.
Bouwend aan het toekomstige energiesysteem in Groningen
Esther van der Waal is trekker van een van de Local4Local-projecten bij Grunneger Power. “Het huidige systeem is gebouwd op individuele contracten, niet op collectieve oplossingen. We proberen nu een systeem te bouwen waarin mensen samen energie delen, zonder dat commerciële partijen daar onevenredig van profiteren. Een eerlijk, duurzaam, lokaal energiesysteem met eigen bronnen waar we met z'n allen zeggenschap over hebben."
“Wat we nu aan het doen zijn bij Local4Local is een ‘meer sporen’-aanpak. Bij onze start met Local4Local kwamen we er al snel achter dat er méér nodig is dan enkel het verbruik van onze leden in kaart te brengen en de opwek van onze collectieve zonneparken. We willen onze energie ook delen met mensen die geen toegang hebben tot duurzame energie omdat ze bijvoorbeeld geen geschikt dak hebben voor zonnepanelen.”
Grunneger Power werkt onder andere aan een monitoringspilot die voor een verbruiker inzichtelijk maakt hoeveel van de gebruikte energie van de markt komt en hoeveel gedeelde energie er is. Ook werkt de energiecoöperatie aan een toekomstig kostprijsmodel en aan een energiecontract dat terug te zien moet zijn op de nieuwe ‘Local4Local-proof’-energierekening. Van der Waal: ”Maar ook samenwerking met de gemeente is belangrijk, want naast nationale wetgeving is er ook ondersteunend beleid op gemeentelijk niveau nodig.”
Voorwaarden voor gelijktijdigheid
Een van de belangrijkste doelen van een energiegemeenschap is om zoveel mogelijk gelijktijdige consumptie en productie te realiseren, zodat de opgewekte energie optimaal benut wordt. Grunneger Power experimenteert hiervoor met verschillende modellen, waaronder hubs op wijk- of gemeentelijk niveau.
Van der Waal: “We zijn nu aan het kijken waar die hubs in Groningen kunnen komen. We hebben al wat locaties geselecteerd en een aanvraag gedaan bij het Provinciaal Programma Energieparticipatie. Doel is om een methode uit te werken waarmee je de ruimtelijke, sociale, ecologische en financiële meerwaarde in kaart kunt brengen en zo tot een concept kunt komen dat door anderen opgepakt en uitgewerkt kan worden.” Een ander belangrijk aspect is dat energiegemeenschappen toegang moeten krijgen tot betaalbare opslagoplossingen (zoals batterijen) en flexibele energiemarkten.
6 tips voor een succesvolle energiegemeenschap
Grunneger Power is al een aantal jaren bezig om zich voor te bereiden op het energie delen in de toekomst. Dit doen ze door te bouwen aan een energiegemeenschap. Onderstaande tips delen ze graag met elke energiecoöperatie die in de toekomst zelf aan de slag wil gaan met energie delen:
- Realiseer eigen hernieuwbare bronnen én overtuig andere eigenaren van bronnen om deel te nemen aan je energiegemeenschap
- Kijk naar een goede mix van profielen van opwekkers en afnemers. Kijk breder dan coöperaties en huishoudelijke leden, maar ook naar bedrijven en overheden.
- Zoek actief contact met de lokale en provinciale politiek en ambtenarij en grijp momenten aan om ondersteunend lokaal beleid mee te vormen.
- Samen sta je sterker: organiseer slagkracht door je regionaal of provinciaal te organiseren als coöperaties.
- Begin met wat haalbaar is en breid later uit. Dus eerst je gemeenschap bouwen en het speelveld voorbereiden, en dan energie gaan delen.
- Onderzoek de mogelijkheden van batterijen en andere opslagmethoden om te voorkomen dat energie verloren gaat.
Meer weten?
- Lees meer over energiegemeenschappen in het hoofdstuk Ontwikkelingen van de Lokale Energie Monitor
- Bekijk beknopt overzicht van definities en de oorsprong van energiegemeenschappen
Dit artikel werd geschreven op basis van de sessie 'Innovaties in energie delen: lessen uit de voorhoede' tijdens HIER opgewekt op 11 maart 2025.